L�bnan'da siyasi k�r�lganl�k d�� m�dahaleye kap� aral�yor
Beyrut Liman��ndaki patlaman�n ard�ndan L�bnan, b�y�k y�k�m�n �okunu �st�nden atmaya �al���rken, �lke siyasetindeki belirsizlik ve k�r�lganl�k d�� m�dahaleye de zemin haz�rl�yor.
Beyrut Liman�’ndaki patlaman�n ard�ndan Lübnan, bir yandan y�k�m�n �okunu üstünden atmaya çal���rken di�er yandan müzmin hale gelen hükümet krizleri ve y�llanm�� Refik Hariri davas�yla ilgili geli�melerle sars�l�yor. Fransa Cumhurba�kan� Emmanuel Macron ise Orta Do�u’nun bu çalkant�l� ülkesine yapt��� ziyaretlerle de�i�im sürecinde aktif bir rol almaya çal���yor.
Liman patlamas�ndan sonra Macron’a yüklenen “kurtar�c�” rolü k�sa sürede tersine döndü. Macron’un Lübnan cumhurba�kanl��� seçimlerine haz�rlanan bir aday gibi davrand��� yönünde ele�tiriler de yap�ld�.
Refik Hariri suikast� davas�: Emri kim verdi?
Lübnan’�n eski Ba�bakan� Refik Hariri’nin suikasta kurban gitmesiyle ilgili davaya bakan uluslararas� mahkeme 15 y�l sonra nihai karar�n� verdi. Suikastla ili�kisi oldu�u iddia edilen dört san��a ili�kin verilen kararda �am yönetimi ve Hizbullah’�n olayla do�rudan ili�kilerinin tespit edilemedi�i ancak Hizbullah üyesi Selim Cemil Ayya�’�n suikastta dahlinin oldu�u belirtildi. Karara verilen tepkiler ve muhtemel senaryolara geçmeden önce bu on be� y�ll�k süreçte ya�ananlar� özetlemekte fayda var.
Eski Ba�bakan Refik Hariri’nin konvoyuna 2005 y�l�nda Beyrut’ta bomba yüklü bir kamyonla yap�lan sald�r�n�n ard�ndan Hariri, konvoyunda bulunan 21 ki�i ile birlikte hayat�n� kaybetmi�ti. Bu suikast, sadece Lübnan’da de�il bölgede yeni bir dönemin ba�lamas�na sebep oldu. Lübnan iç sava�� döneminde Suriye yönetimi, Lübnanl� gruplar aras�ndaki çat��malara müdahale etmek için ülkeye askeri birlik göndermi� ve sava� sonras�nda da ülkede varl���n� sürdürmü�tü. Suriye’nin Lübnan’dan çekilmesini isteyen Refik Hariri’nin k�sa süre sonra suikast sonucu öldürülmesi gözleri �am yönetimine çevirmi�ti. Suriye, bu suikastla ili�kilendirilerek Lübnan’dan çekilmeye zorland�. Hariri’nin �am yönetiminin askerlerini çekmesi hususunda geçmi�teki tavr� referans al�narak bu suikast�n arkas�nda �am ve müttefiki Hizbullah’�n oldu�u yönünde uluslararas� toplumda bir alg� olu�tu. Bu alg� da daha sonra Suriye’nin ülkeden çekilmesine sebep olacak büyük gösterilerin fitilini ate�ledi. Lübnan yak�n tarihinde Sedir Devrimi olarak an�lan bu olay, Lübnan’daki Suriye etkisini göreceli olarak k�rsa da bu defa da ülke siyasetinde Suriye yanl�s� ve kar��t� iki farkl� blok olu�tu. Suriye, ülkeden ç�karken arkas�na siyasi olarak kendine vekalet edecek partiler, gruplar ve örgütler b�rakt�.
Lübnan siyasi tarihinin siyasi suikastlarla dolu oldu�u ve suikastlar�n neredeyse hiçbirinin Lübnan yarg�s� taraf�ndan aç�kl��a kavu�turulamad��� için Hariri davas� ba��ms�z bir uluslararas� mahkemeye götürülmü�tü. Ancak suikast sonras� olay mahallindeki delillerin ortadan kald�r�lmas�, uluslararas� mahkemenin elini epey zorla�t�ran bir faktör oldu. Uluslararas� mahkemede görünürde suikastla ili�kili olarak dört ki�i yarg�lan�yordu ancak tutuklanm�� hiç kimse yoktu, dördü de g�yaben yarg�lan�yordu. Delillerin karart�ld���, san�klar�n sorgulanamad��� ve y�llard�r sürüncemede olan bu dava Lübnan için maddi olarak da büyük külfet oldu. Müfetti�ler, ara�t�rmac� ve avukatlar ordusuyla bu dava Lübnan’a milyonlarca dolara mal oldu. Üstelik 15 y�l süren yarg�laman�n sonucunda mahkûm edilen Selim Cemil Ayya�’�n g�yaben yarg�land��� için tutuklanmas� halinde tekrar yarg�lanmas� gerekecek. Tutuklanmas� ise pek ihtimal dahilinde görünmüyor zira Hizbullah lideri Hasan Nasrallah konuyla ilgili “Her kim ki bir üyemizi tutuklamaya kalkarsa ellerini keseriz” �eklinde sözler sarf ederek yarg�y� aç�kça tehdit etti. Bütün bunlar göz önüne al�nd���nda bu davadan ç�kan karar�n pratikte bir kar��l���n�n olmayaca�� a�ikar. Nihayetinde Ayya�’�n bu suikast�n ana planlay�c�s� olmad��� biliniyor. Ancak karar�n en olumsuz etkisi, sorunlar�n uluslararas� mahkemede çözülebilece�ine dair inanc�n yok olmas�d�r.
Siyasal anlamda ise Hizbullah ve �am’�n do�rudan suikastla ili�kilendirilememesi ve Ayya�’a suikast emrinin kim veya kimlerin verdi�inin tespit edilememesi, Hizbullah ve �am yönetiminin elini güçlendirdi. Refik Hariri’nin o�lu Saad Hariri mahkeme öncesi yapt��� aç�klamada mahkemeye olan güvenini dile getirmi�, Nasrallah ise karar� “sanki hiç verilmemi� gibi” yok sayaca��n� ilan etmi�ti. Ç�kan nihai karara bak�ld���nda bunun Hizbullah’�n pek beklemedi�i bir karar oldu�u anla��l�yor. Her ne kadar Hizbullah bir nevi aklanm�� olsa da örgüt olarak hiçbir �ekilde bu suikastla ili�kisi olmad���n� iddia etti�i için Ayya�’� teslim etmemesi bekleniyor.
Yeni hükümeti kurmakla görevlendirilen Edip’in kirli bir sicile sahip olmamas�, olumlu bir izlenim olu�turmas�na ra�men arkas�na bir siyasi blo�u almadan kabineyi kuramayaca�� bir gerçek.
Yeni hükümet aray��lar�: Mezhep dengeli teknokrat hükümet
Liman patlamas� sonras�, bir hükümet de�i�ikli�i zaten bekleniyordu. Üst üste bakanlar�n istifa etmesi sonras� Ba�bakan Hassan Diyab da hükümetin istifas�n� sundu. WhatsApp uygulamas�na yönelik getirilen vergiler sonras� olu�an protesto gösterileri sonras� göreve getirilen akademisyen kökenli Hassan Diyab’�n 6 ayl�k hükümeti böylece senesini dolduramadan sona ermi� oldu. Cumhurba�kan� Mi�el Avn’�n önünde bu süreçte iki seçenek vard�: Ya ülkeyi bir erken seçime götürecek ya da ba�bakanl�k görevini tevdi edebilece�i yeni bir isim aray���na girecekti. Patlaman�n meydana getirdi�i ekonomik ve manevi çökü� göz önüne al�nd���nda Lübnan’�n yeni bir seçime haz�r olmad��� aç�kt�. Bir de Macron’un patlaman�n sonras�nda yapt��� Beyrut ziyaretinde “yetkin ki�ilerden olu�an” bir hükümetin aciliyetine yapt��� vurgunun süreci h�zland�raca�� tahmin ediliyordu. Hükümetin istifas�yla birlikte ba�bakanl�k görevini üstlenebilecek Sünni bir isim aray���na girildi; Saad Hariri’nin ismi zikredildi, eski ba�bakanlardan Temmam Selam’�n ad� geçti ve son olarak Navaf Selam’dan bahsedildi. Hariri ve Temmam Selam aç�k �ekilde bu �artlarda bu görevi kabul etmenin mümkün olmad���n� söyleyerek kap�y� en ba�tan kapatt�lar. Sonuç olarak kimsenin pek beklemedi�i ve asl�nda Lübnan siyasetinin pek a�ina olmad��� diplomat kökenli Mustafa Edip’e hükümeti kurma görevi verildi.
Mustafa Edip’in kirli bir sicile sahip olmamas�, olumlu bir izlenim olu�turmas�na ra�men arkas�na bir siyasi blo�u almadan kabineyi kuramayaca�� bir gerçek. Öyle ki daha �imdiden kendisinin Macron taraf�ndan atand��� yönünde ele�tiriler yap�l�yor. Ancak bütün ele�tirilere ra�men Lübnan’�n iç siyasetindeki aktörler, Edip’in ba�bakanl��� hususunda olumlu görü� bildiriyorlar; hem Hizbullah hem de Hariri çevresinin ayn� anda Edip’in hükümeti kurma görevini üstlenmesinden memnuniyet duymas� �a��rt�c�. Zira bir önceki Ba�bakan Hassan Diyab da geçmi�i temiz bir akademisyen olmas�na ra�men, Hariri’nin partisinden destek görmemesi ve Hizbullah ile ili�kilendirilmesi hükümetine en ba�tan dü�ük �ans verilmesine sebep olmu�tu. Ba�bakan aday� Mustafa Edip’in �imdilik ciddi bir muhalefetle kar��la�mamas� e�er “bakanl�k pazarl�klar�nda” da böyle devam ederse olumlu bir geli�me addedilebilir. Ancak Mustafa Edip’in teknokrat bir hükümet kuraca��n� aç�klamas�, �imdiye kadar mezhep dengesine göre �ekillendirilen kabinenin nas�l olu�turulaca��yla ilgili merak uyand�r�yor. Bir önceki hükümet de asl�nda yar� teknokrat bir hükümetti ancak siyasi elitlerin kontrolünde kald��� için ba��ms�z bir politika yürütemedi. �imdi gözler Macron’un da etkisinin yo�un bir �ekilde hissedildi�i yeni hükümetin kurulmas� sürecinde. Her ne kadar bu hükümetin de di�er hükümetlerin ak�betine u�rayaca�� yönünde ciddi bir endi�e hakim olsa da özellikle Macron’un bask�s�yla göreceli de olsa bir dengenin kurulabilmesi ihtimali de bulunuyor.
Macron-Feyruz bulu�mas�
Beyrut patlamas�n�n hemen sonras�nda olay mahalline giden ilk yabanc� devlet adam� olan Fransa Cumhurba�kan� Emmanuel Macron, harabeye dönmü� liman bölgesinden siyasi elitlere de�i�im mesaj� vermi�ti. Macron, bir sonraki ziyaretinde bir �eylerin de�i�mesi için ad�mlar�n at�lm�� olmas�n� umdu�unu söyleyerek Beyrut’tan ayr�ld�. Lübnan siyasetinde ise sistem ve hükümet tart��malar� alevlendi. Emel Hareketi lideri ve Meclis Ba�kan� Nebih Berri, mezhep gruplar�n�n temsilcilerinden olu�an bir temsilciler meclisi ve tamamen seküler bir parlamentodan olu�an ikili bir sistem önerdi. Ancak Lübnanl� aktörlerin önünde böylesi radikal bir sistem de�i�ikli�i için oldukça k�s�tl� bir zaman vard�. Bu kadar k�sa sürede b�rak�n keskin de�i�imler yapmak, bir ba�bakan aday� bulmak bile Lübnan gibi bir ülke için sürpriz oldu.
Macron bütün bu siyasi karga�an�n içinde ikinci defa Beyrut’u ziyaret etti. Ancak bu defa siyasi gruplar�n ve devlet adamlar�n�n konutlar�ndan de�il, Lübnan için sembolik bir anlam� olan sanatç� Feyruz’un evinden temaslar�na ba�lad�. Bu ziyaret, siyasilere verilen bir mesaj olarak alg�lansa da daha derinde Macron’un Lübnan’a yönelik gittikçe artan ilgisinin de ni�anesiydi. Liman patlamas�n�n ard�ndan hemen herkes Feyruz’un �ark�lar� ile a��t yakt� �ehre. Macron, bu atmosferi iyi kulland� ve Feyruz’un aya��na giderek asl�nda bu a��ttan haberdar oldu�unu göstermek istedi. Ancak Lübnan’da siyasetçiler yozla�m�� eski sistemin kurallar�yla yeni bir hükümet kurman�n derdindeyken Macron’un objektifleri farkl� yöne çevirmeye çal��mas� tepkiye sebep oldu. Feyruz’un evinin önünde Macron kar��t� sloganlar atan Lübnanl�lar, umut ba�lad�klar� Macron’un da pek sadra �ifa bir çözüm sunamad���n� söylediler. Liman patlamas�ndan sonra Macron’a yüklenen “kurtar�c�” rolü k�sa sürede tersine döndü. Macron’un Lübnan cumhurba�kanl��� seçimlerine haz�rlanan bir aday gibi davrand��� yönünde ele�tiriler de yap�ld�. Macron ise Lübnan’�n ihtiyaç duydu�u yard�m fonlar�n� siyasi elitlere kar�� sopa olarak kullanarak gücünü hissettirmeye devam ediyor.
Macron-Hizbullah pazarl���: Hizbullah hükümette yer alacak m�?
Macron’un Lübnan ziyaretinde öne ç�kan bir di�er mesele de Hizbullah’�n konumuydu. Hizbullah’�n silahlar�, uluslararas� alanda Lübnan’� siyasi ve ekonomik aç�dan zor durumda b�rak�rken ve Lübnan kamuoyunda Hizbullah’�n silahs�zland�r�lmas� konu�ulurken Macron’un Hizbullah’la yapt��� gizli görü�me bas�na yans�d�. ABD’nin Hizbullah’la i�birli�i içinde olan Lübnanl� Hristiyan i� adamlar�n� da yapt�r�m listesine almaya haz�rlanmas�, Hizbullah’a yönelik ele�tirilerin artmas�na sebep oldu. Macron’un Hizbullah yüzünden Lübnan’�n bir çökü�e sürüklenmemesi için ABD ile görü�meler yapt��� iddia ediliyor. Bu ba�lamda Macron’un Hizbullah’la gizli pazarl�klar yürüttü�ü ve yeni kurulacak hükümette örgütün görünür olmamas� kar��l���nda siyasi kanad�na kar�� yapt�r�m� hafifletmeyi taahhüt etti�i de iddia ediliyor. Fransa’n�n birçok Avrupa ülkesinin aksine Hizbullah’�n siyasi kanad�n� “terör listesi”ne almamas�, ABD ve Hizbullah aras�nda bir arac� olma i�levi görmesine imkan tan�yor. Ancak Macron’un Hizbullah’� ikna edip etmedi�i �imdilik bilinmiyor. Tabii bütün her �ey yolunda gitse bile ABD’deki ba�kanl�k seçimlerinin sonuçlar�n�n Hizbullah’a yönelik politikalar� etkileme ihtimali de bulunuyor.
Sonuç olarak, Hizbullah ne silahtan ne siyasetten vazgeçmek istiyor. Lübnan halk� bir yandan iç çat��ma korkusu di�er yandan kendi siyasi elitlerinden kurtulma arzusu içinde bir kurtar�c� ar�yor. Macron ise elinde iyi bir reçete oldu�unu iddia eden bir umut taciri gibi Lübnanl�lar�n çaresiz hastal���na çe�itli kürler uygulamaya çal���yor.
[Gazetecilik, Orta Do�u ve Afrika çal��malar� alanlar�nda lisans üstü e�itim gören Zeynep Karata� dü�ünce kurulu�lar� için Suriye ve Lübnan üzerine raporlar yazmaktad�r]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.