Câbir bin Hayyân

Modern kimyânın kurucusu meşhûr İslam bilgini olan Câbir bin Hayyân'ın Tebe-i tâbiînden olduğunu biliyor musunuz? Cabir bin Hayyân'ın yazılarında “Akıl madeni” ve “Üstadım- ustam” diye sık sık gönderme yaptığı Hocasının Cafer Sadık hz.leri olduğunu biliyor muydunuz..?

Timealem / Mehmet Akif BALAHORLU

721 yılında, bilginler diyarı Horasan’ın Tûs şehrinde doğmuş, hayatının büyük kısmını Kûfe’de geçirmiştir. Eczacı olan babasından bitkileri ve bunların iyileştirici etkilerini hayli iyi öğrendiği kabul edilir. Babasının ölümünün ardından Kûfe’de aktarlık yaparken eski kimya geleneğinin önemli temsilcilerinden Cafer es-Sâdık’ı tanıyarak onun talebesi olmuştur. Kimyaya ilişkin temel bilgileri, büyük hürmet duyduğu ve kimi zaman “Hikmetin Kaynağı” diye nitelendirdiği hocası Cafer es-Sâdık’tan öğrenmiştir. Onun yanında eğitimini tamamladıktan sonra dönemin bilim ve düşünce merkezi olan Bağdat’a gitmiştir. Bağdat’taki yönetici ailelerden biri olan, bilimi ve bilimle uğraşanları himaye edip destekleyen Bermekî ailesinin desteğiyle çalışmalarına uzunca bir süre burada devam etmiştir. Bermekî ailesinin yönetimden uzaklaştırılmasının ardından 803 yılında yeniden Kûfe’ye dönmüştür. Ömrünün geri kalanını burada bilimsel çalışmalar yaparak geçiren Câbir bin Hayyân, 815 yılında Kûfe’de vefat etmiştir. Bazı kaynaklarda, doğduğu yer olan Tûs’ta hayatını kaybettiği yazılıdır.

• Câbir Bin Hayyân, deneysel çalışmaları kimyanın hizmetine sunmasıyla bu alanda bir çığır açmıştır. Bu nedenle Câbir modern kimyanın kurucusu kabul edilir.

• Deney ve çalışmalarını gerçekleştirebilmek için çoğunu kendisinin icat ettiği imbikler, tüpler, fırınlar ve daha pek çok araç gereç, kendisinden sonraki tüm kimyacılar tarafından kullanılmıştır.

• O güne kadar bilinmeyen birçok kimyasal bileşiği keşfetmiştir.

• Câbir, pek çok alanda eser vermiş çok yönlü bir bilim insanıdır.

Câbir bin Hayyân, araştırmalarını deney ve matematik temelleri üzerine oturtmuştur. Onun için sayı ve ölçü kimyanın olmazsa olmaz iki ögesidir. Bu düşüncesiyle kendisinden önceki bilim insanlarından ayrılan Hayyân modern kimya çalışmalarının başlangıcını oluşturmuştur. Ebû’l-Kâsım Muhammed bin Abdullah 12. yy’da kimya üzerine yazdığı eserde Câbir bin Hayyân’ın geliştirdiği kimya aletlerini resmetmiştir. Nitrik asit, hidrojen klorür ve sülfürik asidin rafine ve kristalize yöntemlerini bulduğu Kral Suyu’nu icat ettiği; sitrik asit, asetik asit, tartarik asidi keşfettiği biliniyor. Kendisinin ortaya attığı “baz” kavramıyla kimyanın gelişmesine katkıda bulunmuştur. Câbir bin Hayyân, kimya çalışmalarının yanı sıra eczacılık, fizik, gökbilim, tıp, mühendislik, coğrafya, felsefe ve diğer bilimsel alanlarda da önemli çalışmalar yapmış ve çok sayıda eser kaleme almıştır.