As�l Sorun HT� mi Yabanc� Sava���lar m�?
Suriye sava��n�n son d�rt y�l�nda muhalif unsurlar�n kontrol etti�i yerle�im yerleri ad�m ad�m Rusya ve �ran destekli Esed rejimine ge�erken, Heyet Tahrir el-�am (HT�)
Suriye sava��n�n son dört y�l�nda muhalif unsurlar�n kontrol etti�i yerle�im yerleri ad�m ad�m Rusya ve �ran destekli Esed rejimine geçerken, Heyet Tahrir el-�am (HT�) di�er muhaliflere kar�� sahadaki varl���n� güçlendirdi. Geldi�imiz noktada, muhaliflerin kontrolündeki son kale olan �dlib’de hakim güç “HT�”dir.
Böyle bir denklemde, özellikle Esed rejiminin �dlib’te kaydetti�i son ilerleyi�inin ard�ndan HT� soru(nu) yeniden Suriye gündemine yerle�ti. HT� tart��malar�n�n ba�ka bir nedeni, örgütün lideri Ebu Muhammed El-Culani �nternational Crisis Group ve Center for Humanitarian Dialogue adl� kurulu�lara verdi�i röportaj oldu[1]. Culani röportajda örgütün uluslararas� cihada kar��n ‘Suriyelile�mesi’ni ve �dlib’te DEA�’a kar�� sava�mas�n� vurgulayarak uluslararas� aktörlere hitap etmeye çal��t�. Ayr�ca, örgütün uzun vadeli bir plan� olmad���n� ve sahadaki �artlara göre �ekil ald���n� ve alabilece�ini söyleyerek HT�’nin gelece�i ne olcak? sorusunu tart��amaya açt�.
Bu ba�lamda, Suriye Gündemi’nde HT�’nin gelece�iyle ilgili önemli makalelerde ciddi argümanlar sunuldu. Tart��may� ba�latan Kutluhan Görücü, Arap Yar�madas�ndaki El-Kaide’nin uygulu�u “Mukalla” modeli �dlib’te HT� için ‘en uygun seçenek’ oldu�unu iddia etti[2]. Asl�nda HT�’n�n �imdiye kadar atm�� oldu�u ad�mlarla El-Kaide’nin Mukalla �ehrinde gösterdi�i pragmatizmi çoktan geçmi� oldu. Fakat HT� sorunu bu ad�mlarla çözülmedi. Görücü’nün Mukalla modeli ABD taraf�ndan HT� için kabul edebilecek bir örnek olmad��� Ömer Özkizilcik izah etti[3]. Özkizilcik yaz�s�nda ‘HT� için kendisini la�vetmesi veya yok olmas�ndan ba�ka çözüm yolunun bulunmad���n�’ vurgularken, HT�’nin la�vedilmesi için hakl� olarak Gulani’nin kilit rolünü ve pragmatik geçmi�ine at�fta bulundu.
Berker Yald�z HT�’nin pragmatik yan�na at�fta buhurken, Serhat Erkmen ise ‘HT�’nin çoktan treni kaç�rd���n�’ iddia etti[4]. Bu yaz�da HT�’n�n dönü�ümü ve dönü�türülme �artlar�n� tart��makla beraber, HT� merkezli �dlib’i okuman�n s�n�rl� oldu�unu ve HT�’den ziyade as�l sorunun yabanc� sava�ç�lar oldu�unu anlatmaya çal���yorum.
�dlib sorunu HT� sorunu mudur?
Asl�nda HT�’ye dair yap�lan tart��malarda en büyük yan�lg�, �dlib sorunu HT� sorunuyla e�le�tirmek. HT�’nin la�vedilmesi veya yok edilmesine savunanlar�n ço�u, HT� sorununu çözdükten sonra adeta �dlib sorunu çözülmü� olaca��n� iddia etmeleri.
HT� bir sorun te�kil etmedi�ini iddia etmiyorum, ama sadece bu sorunu üzerinden muhalefetin kontrolünü kaybetmesini, rejimin ilerlemesini veya genel olarak �dlib sorunu okumak yanl�� oldu�unu dü�ünüyorum.
Elbette HT�’nin olmad��� bir denklenmede muhaliflerin ve Türkiye’nin eli daha da güçlü olacak. Nihayetinde HT� ve di�er El-Kaide çizgesini ve söylemini benimseyen bütün gruplar, Esed rejiminin krizin ilk günlerinde benimsedi�i “Devlet vs Cihatç�lar” söylemini besledi ve beslemeye devam ediyor. Bununla beraber HT�’nin güç mücadelesi çerçevesinde, sahada ÖSO bünyesindeki gruplardan Ahrar’ü� �am’a kadar, muhalif gruplara kar�� ba�latt��� operasyonlar, muhaliflerin zay�flatmas�ndan ve da��lmas�ndan ba�ka bir �eye yaramad�.
Fakat �dlib sorunun olu�mas� ve muhaliflerin dar alanda s�k��mas�n�n birçok yap�sal ve öznel nedeni vard�r. Bununla birlikte Eylül 2015’de gerçekle�en Rusya müdahalesinin ard�ndan sahada ve siyasi arenada de�i�en dengeler neticesini eline güçlendirilen Esed rejimi aç�s�ndan HT�’nin, Suriye Milli Ordusundan hiçbir fark yoktur. Esed rejimi nezdinizde her ikisi terör örgütüdür. Unutmayal�m ki, Do�u Guta’da HT� (ve o zamandaki Nusra Cephesi) çok marjinal bir gruptu, dahas� Cey�’ül �slam HT�’ye hiçbir alan açmad�. Fakat buna ra�men “Do�u Guta sorunu” ya�and� ve muhalefet yenildi. Bu örne�i, Dara’da, Humus’ta ve muhaliflerin kay�p etti�i di�er yerlerde de görebiliriz. Dolay�s�yla Berker Yald�z vurgulad��� gibi ‘Rusya’n�n [�ran’n�n ve Esed rejiminin] �dlib’e yönelik sald�r�lar�n�n tek sebebinin HT� oldu�unu iddia etmek tutars�zl�kt�r.’[5]
HT�’n�n Dönü�ümü ve Dönü�türülmesi
�dlib sorunu ile HT� sorunu e�le�tirmemesi gerekti�ini söylemekle beraber, muhaliflerin elinde kalan �dlib bölgesinin ‘ba����kl���n�’ güçlendirmek ve muhalefetin yan� s�ra Türkiye’nin elini güçlendirmek için HT�’nin dönü�türtülmesi laz�md�r. HT�, Nusra Cephesi olarak kurumas�ndan bu yana büyük dönü�ümlerden geçti. Bunu övmek veya kötülemek ad�na demiyorum.
Culani liderli�inde HT�’nin ya�ad��� dönü�ümün en bariz iki dönüm noktas�; 2013’de Irak �slam Devleti ve ard�ndan DEA�’tan ayr�lmas� ve 2016’da merkezi El-Kaide’ye olan beytinden ç�kmas� oldu. Belki bu iki ana dönü�ümünün üçüncüsü olarak HT�’nin Türk askerlerinin �dlib’e girmelerine, her ne kadar ba�ta dirense de, kar�� ç�kmamas� eklenebilir. Ya�anan dönü�ümler, örgüt için hiç kolay olmad�, nitekim her ikisinde de kopmalar ya�and� ve ard�ndan örgüt, söylemlerine sahadaki gerçeklere göre �ekillendirmeye mecbur kald�.
Asl�nda yakla��k on y�l devam eden Suriye sava�� bütün aktörler dönü�üme ve dönü�türmeye maruz b�rakt��� denebilir. Zaten de�i�ime direnen aktörler sahada yok oldu. Aktörler, sahadaki �artlara göre söylemleri, ittifaklar� ve hatta nihai hedefleri bile de�i�tirmeek zorunda kald�. HT�, bu de�i�im sürecine her a�amada ba�ar�l� bir �ekilde adapte edebildi ve böylelikle sahada varl��� muhafaza etti.
Ya�anan dönü�ümlerin neticesinde geldi�imiz noktada HT�, uluslararas� cihat ak�m�n�n Suriye temsilcisinden ziyade �slam’� referans alan yerel bir örgüt olma iddias�nda. Dahas� HT�, kendisini ‘DEA� terörüyle mücadele etti�ini’ ve �dlib’te bulunan ‘a��r� radikal’ gruplar� dizginleyebilece�ini iddia ediyor[6]. Bu dönü�ümleri görmezden gelmemek laz�m.
HT� dönü�türmeye müsait bir liderlik kadrosuna ve yap�ya sahip oldu�unu �imdiye kadar ispatlad�. Bu dönü�ümleri daha da ileriye ta��mak ve grubun daha radikal ad�mlar atmas� için HT�’yi zorlamas� �art. Bunun ön �art�, örgütün finansal kaynaklar� kurutulmas� gerekiyor. Bu ba�lamda Bab El-Hava s�n�r kapas�ndan HT�’nin (veya ona ba�l� Kurtulu� Hükümeti) bir gelir elde etmemesi laz�m.
Dönü�türme stratejisinin ana gövdesi ise, HT�’yi ‘özerk yönetim’ den bir askeri gruba statüsüne indirgemek. Ba�ka bir ifadeyle HT�’yi �dlib’i yönetmemeli. �ster askeri mücadele ister siyasi dönü�türme stratejisine benimserseniz, �dlib yönetimi HT�’nin elinden almadan çok zor ve maliyetli olacak. Bu yüzden Kurtulu� Hükümetinin yerine ba�ka alternatif yöntemleri güçlendirilmesi ve yer almas� gerekiyor. Böyle bir ad�mla HT� ba�ka bir finans kayna�� ve toplumsal me�ruiyet/temsilcili�i iddias�n� elinden al�nm�� olacak. Halihaz�rda �dlib hakl� nezdinde HT�’n�n toplumsal kabulü oldukça s�n�rl�d�r. Toplumsal deste�i arkas�na alarak böyle bir senaryoyu hayata geçirmesi için, HT� ve kendisine ba�l� Kurtulu� Hükümeti zorlanabilir. Bu ad�m�n gerçekle�ebilmesi için Türkiye’ye önemli bir görev dü�üyor.
As�l meydan okunmas� gereken HT� de�il, Yabanc� Sava�ç�lar
�dlib sorununa dönecek olursak, uzun vadede meydan okuma te�kil edecek en önemli unsur, Idlib’te bulunan binlerce yabanc� sava�ç� ve aileleri. Asl�nda Yabanc� sava�ç�lar sorunu HT�’n�n sorununa ilintilidir. Zira yabanc� sava�ç�lar�n hem örgütün gücünü peki�tiriyor hem de söylemini radikalle�tiriyor. HT�’nin saflar�nda önemli say�da yabanc� sava�ç�lar bulundu�u biliniyor[7]. Bununla birlikte HT� ile ‘ittifak’ halinde bulunan Türkistan �slami Partisi gibi gruplar söz konusu.
HT� global ve s�n�r ötesi cihat ak�m�ndan vazgeçerek ‘Suriyeli’ kimli�ini ön plana tutmaya çal���rken, ‘yabanc�’ sava�ç�lar�n bu denklemde yeri yok. Bilhassa uzun vadede dü�üldü�ünde, herhangi bir siyasi uzla�ma ihtimalinde, ulus devletlerin hakim oldu�u siyasi paradigmada, binlerce sava�ç�lar�n ve ailelerinin sisteme entegre edilmesi oldukça zor. Nihayetinde, ülkesine dönemeyecek ve yerel topluma entegre olamayan unsurlar, siyasi uzla�malara ve normalle�melere direnmeleri bekleniyor. Dolay�s�yla HT�’nin dönü�türülmesinin önemini vurgulamakla beraber yabanc� sava�ç�lar�n sorunu tart��mak hem HT�’n�n hem de �dlib sorunu için hayati öneme haiz.
[1] Ocak ay� sonunda yap�lan röportaj 20 �ubat 2020 tarihinde yay�mland�
‘The Jihadist Factor in Syria’s Idlib: A Conversation with Abu Muhammad al-Jolani’
[2] Kutluhan Görücü. ‘Mürted’ ile ‘Makul’ Olmak Aras�nda HT�, Nereye do�ru.16 Mart 2020 http://www.suriyegundemi.com/2020/03/16/murted-ile-makul-olmak-arasinda-heyet-tahrirus-sam-nereye-dogru/
[3] Ömer Özkizilcik. �dlibteki Sivilleri Korumak �çin HT� La�vedilmedi. 18 Mart 2020 http://www.suriyegundemi.com/2020/03/18/idlibteki-sivilleri-korumak-icin-hts-lagvedilmeli/
[4] Serhat Erkmen, HT� treni çoktan Kaç�rd�. 23 Mart 2020 http://www.suriyegundemi.com/2020/03/23/hts-coktan-treni-kacirdi/
[5] Berker Yald�r. HT�’nin Hayatta Kalma Stratejisi: Pragmatizm. 20 Mart 2020
http://www.suriyegundemi.com/2020/03/20/htsnin-hayatta-kalma-stratejisi-pragmatizm/
[6] Ebu Muhammed El Culani son röportaj�nda bunu aç�k bir �ekilde ifade etti. Bknz: https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/eastern-mediterranean/syria/jihadist-factor-syrias-idlib-conversation-abu-muhammad-al-jolani
[7] Bknz: Can Acun, Bünyamin Keskin ve Bilal Salayme El-Kaide’den HT�’ye Nusra Cephesi. SETA Yay�nlar�, Ekim 2017
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.