ABD-Taliban Anla�mas��na Afganistan �ii Toplumunun Yakla��m�
Afganistan �ii toplumu genel olarak Anla�ma�ya olumlu baksa da �zellikle Hazara �iileri, Taliban�la olan ge�mi�inden dolay� temkinli yakla�maktad�r.
11 Eylül 2001’de New York’ta bulunan Dünya Ticaret Merkezlerine yap�lan sald�r�lardan sonra ABD, resmî ad� “Afganistan �slam Emirli�i” olan Taliban yönetiminin sald�r�y� düzenleyen el-Kaide unsurlar�n� bar�nd�rd��� gerekçesiyle Afganistan’� i�gal etmi�ti. Böylece Afganistan �slam Emirli�i’nin (Taliban) iktidar� resmen dü�mü� ve yerine Bat� modeli yar� parlamenter Afganistan �slam Cumhuriyeti in�a edilmi�ti. Ancak Taliban, iktidardan dü�tü�ü günden bu yana hem Afganistan �slam Cumhuriyeti’ne hem de Afganistan’da bulunan Uluslararas� Güvenlik Güçlerine (ISAF) silahl� sald�r�larda bulunmaktad�r. 18 seneyi a�an bu çat��malardan sonra ABD, 29 �ubat’ta Taliban’la ayn� masaya oturup bir anla�ma yapt�. Katar’�n ba�kenti Doha’da imzalanan “Afganistan’a Bar�� Getirme Anla�mas�”na dünyadan oldu�u gibi Afganistan’�n farkl� kesimlerinden de tepkiler geldi. Afganistan �ii toplumunun Anla�ma’ya yakla��m�n� ele almadan önce Anla�ma’n�n içeri�ine k�saca bakmakta fayda var.
ABD-Taliban Anla�mas�
Anla�ma genel hatlar�yla dört temel konuyu ele almaktad�r.
1. Afganistan topraklar�ndan hiçbir grup veya ki�i ABD ve müttefiklerini tehdit etmeyecektir.
2. Bütün yabanc� güçler Afganistan’� terk edecektir.
3. Söz konusu Anla�ma’dan sonra Afganlar aras�nda (Taliban- Kabil yönetimi) diyalog ba�lat�lacakt�r.
4. Afganlar aras� diyalogla sürdürülebilir ate�kes sa�lanacak ve Afganistan’�n siyasi yol haritas� çizilecektir.
Anla�ma’da ABD’nin, ilk a�amada 4,5 ay ikinci a�amadaysa 9,5 ay olmak üzere 14 ay içerisinde askerî personellerini ve çal��anlar�n� tamamen Afganistan’dan çekmesi öngörülmü�tür. ABD ilk a�amada belirtilen be� karargâh� bo�alt�p mevcut asker say�s�n� 8.600’e dü�ürecek, ikinci a�amadaysa askerî personelin tamam�n� çekecektir. Benzer �ekilde Taliban’�n elinde tutuklu bulunan 1.000 Afgan ve yabanc� askerin serbest b�rak�lmas�na kar��l�k 5.000 Taliban üyesinin serbest b�rak�lmas�, Taliban’a uygulanan yapt�r�mlar�n kald�r�lmas� ve FATF Listesi’nden ç�kar�lmas� da Anla�ma’da yer alan di�er konulard�r.
Bunlara kar��l�k Anla�ma’da ad� Afganistan �slam Emirli�i olarak geçen Taliban’�n, el-Kaide gibi gruplara Afganistan topraklar�ndan ABD ve müttefiklerine yönelik hiçbir tehdide izin vermemesi, onlarla i� birli�i yapmamas�, onlara ev sahipli�i yapmamas�, ikamet izni, pasaport ve vize vermemesi öngörülmü�tür. Anla�ma metninde “Afganistan �slam Emirli�i” ifadesinin hemen ard�ndan aç�klama olarak “ABD’nin bu örgütü devlet olarak tan�mad���, Taliban olarak tan�d���” ifadesi yer alsa da Afganistan halk� buna tepki gösterdi. Benzer �ekilde Anla�ma metninde yer alan pasaport ve vize ifadeleri de metin yay�mland�ktan sonra toplumun farkl� kesimleri taraf�ndan ele�tirildi. Bu Anla�ma çerçevesinde mevcut duruma bak�ld���nda yukar�da bahsedilen dört ana ba�l�ktan ilk üçü üzerinde mutabakat sa�lanm�� durumdad�r. Ancak Afganistan’�n siyasi tarihi göz önüne al�nd���nda dördüncü ba�l��� olu�turan “Afganlar aras� diyalogla sürdürülebilir ate�kes sa�lanacak ve Afganistan’�n siyasi yol haritas� çizilecektir.” maddesi uygulanmas� aç�s�ndan epey zor görünmektedir. Nitekim 1988 y�l�nda Afganistan mücahitleri 10 y�l mücadele sonucunda SSCB’yi ülkeden ç�kard�ktan sonra ortaya ç�kan güç bo�lu�unu doldurmak için ortak bir karara varamay�p ülkeyi iç sava�a sürüklemi�ti. Uzun bir iç çat��madan sonra Taliban di�er gruplar� birer birer yenip bütün Afganistan’� ele geçirmi�ti. Böylece 1996-2001 y�llar� aras�nda Taliban, Afganistan’a hükmetmi�ti. Bu dönemde haks�zl��a en çok maruz kalan kesimlerden biri de Afganistan �ii toplumu olmu�tu.
Afganistan �ii Toplumunun Anla�ma’ya Yakla��m�
Afganistan’�n siyasi ve toplumsal yap�s�na bak�ld���nda etnik kimli�in oldukça önemli oldu�u anla��lmaktad�r. Öyle ki etnik kimlik, mezhep de dâhil olmak üzere di�er toplumsal unsurlar�n üstünde yer almaktad�r. Nitekim üyelerinin ezici ço�unlu�unu Pe�tunlar�n olu�turdu�u Taliban, Pe�tunlara gözle görülür ayr�cal�klar tan�rken onlarla ayn� mezhebi benimseyen Özbekler, Türkmenler ve zaman zaman Taciklere de zulmetmi�tir. Bu ba�lamda etnik olarak Türk veya Türk-Mo�ol kar���m� oldu�u söylenen ve 12 �mam �iili�ini benimseyen Hazaralar hem etnik köken hem de mezhep itibar�yla Taliban’la farkl�l�k göstermektedir. Bu durum Hazaralar� Hindistan kökenli Deobandi Hareketi ve Suudi Arabistan kökenli Selefilik ideolojilerinden beslenen Taliban için hedef kitle hâline getirmektedir. Nitekim Taliban Dönemi’nde, Mezar-i �erif ve Bamyan’�n “Yeke ve Leng” ilçesinde Hazaralara yönelik soyk�r�m seviyesine varacak düzeyde katliam yap�ld��� söylenmektedir. Ancak Afganistan’�n mevcut durumuna bak�ld���nda onlarca y�l süren sava�tan ve beraberinde getirmi� oldu�u yoksunluktan dolay� halkta ciddi bir yorgunluk görülmektedir. Bu durumda kendisine bunca zulmü reva gören Taliban’la anla�mak pahas�na bile olsa silahlar�n sustu�u bir ortam, halk� umutland�rmaktad�r. Bu amaçla ABD ve Taliban aras�nda imzalanan “Afganistan’a Bar�� Getirme Anla�mas�” da ba�ta Hazaralar olmak üzere Afganistan nüfusunun yakla��k %20’sini olu�turan �ii toplumu taraf�ndan da olumlu kar��lanmaktad�r. Nitekim �ii liderlerin Anla�ma’ya yönelik tutumlar�na bak�ld���nda da bu durum net bir �ekilde görülmektedir. Afganlar aras� diyalog olarak adland�r�lan müzakere için Kabil yönetimi taraf�ndan belirlenen 21 ki�ilik heyet aras�nda da Habibe Serabi, Muhammed Natiki, Resul Talip, �nayetullah Beli� ve Muhammed Emin Ahmedi gibi �ii kökenli isimler yer almaktad�r.
Anla�ma’ya dair �iilerin önemli isimleri de aç�klamalarda bulundu. �iilerin en büyük partilerinden biri olan Vahdet-i �slami Partisi lideri ve Afganistan Yüksek Bar�� �ûras� Konseyi Ba�kan� Muhammed Kerim Halili bir bildiri yay�mlayarak bu Anla�ma’y� olumlu olarak de�erlendirdi�ini ve Afganistan için sürdürülebilir bir bar�� getirmesini umdu�unu ifade etti. Halili ayn� �ekilde Afganistan’da devam eden k�rk y�ll�k sava�a de�inerek sava��n Afganistan halk�n� istenilen sonuca götürmedi�ini ve mevcut ko�ullarda bar���n zaruri oldu�unu vurgulad�. Bunun yan�nda Halili, SSCB sonras� uzla�ma giri�imlerinin ba�ar�s�zl���n� da hat�rlatarak bu kez ayn� sonuçla kar��la�mamak için herkesi kapsayacak âdil bir mekanizman�n olu�turulmas� gerekti�ine dikkat çekti. �iilerin önemli partilerinden bir di�eri olan Vahdet-i �slami Halk Partisi Ba�kan� Muhammed Muhakkik de yap�lan Anla�ma’y� tarihî bir dönüm noktas� olarak de�erlendirip Afganistan’da bar���n herkes taraf�ndan desteklendi�ini söyledi. Muhakkik ayn� �ekilde sonucu çokça tart���lan ve her iki aday�n da kendisini kazanan olarak ilan etti�i seçime de�inerek seçim sonuçlar�n�n Anla�ma’n�n ba�ar�l� olup olamayaca��yla ilintili oldu�unu ileri sürdü. Muhakkik, Anla�ma’n�n ba�ar�ya ula�mas� için Afganlar aras� diyalogda toplumun bütün kesimlerinin temsil edilmesinin de önemli oldu�unu ifade etti.
Yukar�daki aç�klamalara bak�ld���nda �ii toplumunun Anla�ma sonras�nda meydana gelecek siyasi düzen hakk�nda kayg�lar�n�n oldu�unu söylemek mümkün. Halili’nin SSCB’den sonra mücahit gruplar aras�ndaki bar�� giri�imlerinin ba�ar�s�zl���na de�inmesi, Muhakkik’in toplumun bütün kesimlerinin Afganlar aras� diyalogda yer almas� gerekti�ine yönelik vurgusu ayn� kayg�lar� aç��a ç�karmaktad�r. Bu kayg�lar�n köklerini 1994’te Kabil’de meydana gelen anla�mazl�klarda ve devam�ndaki iç çat��malarda bulmak mümkün. 1994’te Kabil, e� zamanl� olarak Cemiyet-i �slami Partisi, Vahdet-i �slami Partisi, Hizbi �slami Partisi ve Taliban taraf�ndan i�gal edilmi�ti. Taraflar ortak bir sonuca varamay�nca büyük çapl� çat��malar ç�km�� ve binlerce sivil hayat�n� kaybetmi�ti. �iilerin ya�ad��� Af�ar Mahallesi de çat��malar�n en yo�un ya�and��� yer olmu�tu. Nitekim dönemin en büyük �ii partisi olan Vahdet-i �slami Partisi Ba�kan� ve Hazaralar�n manevî lideri Abdülali Mezari de bu esnada Taliban’�n eline dü�üp öldürülmü�tü.
18 y�ll�k sava��n ard�ndan bu Anla�ma’n�n yap�lmas� önemli ancak Afganlar aras� diyalog devam ederken Taliban’�n Afgan güçlerine ka�� sald�r�lar�n� art�rmas� ve Afganistan’�n yönetimiyle ilgili Kabil yönetimine verdi�i tasar� buna gölge dü�ürdü. �iiler aç�s�ndan bu durum daha da tedirgin edici. Zira verilen tasar�ya bak�ld���nda anla��lan o ki Taliban, 1996-2001 y�llar�ndaki yönetimini yeniden in�a etmeyi amaçlamaktad�r. Bu durum ise en çok Taliban Dönemi’nde çe�itli ayr�mc�l�klara maruz kalan �ii toplumu ve özellikle Hazara �iilerini tedirgin etmektedir.
Sonuç
Afganistan’da etnik kimli�in etkisi dikkate al�nd���nda köken olarak ço�unluk Tacik kökenli olan �smaili �iilerden ve say�s� bir milyonun alt�nda olan Pe�tun kökenli �iilerden do�rudan bir tepkinin gelmemesi ancak Taliban’la s�k�nt�lar ya�am�� Hazara kökenli �iilerin Anla�ma’ya yönelik tepkilerinin öne ç�kmas� �a��rt�c� olmad�. Hazara kökenli liderlerin Anla�ma’y� olumlu de�erlendirdikleri hâlde bildiri yay�mlayarak kayg�lar�n� dile getirmesi geçmi�te Taliban taraf�ndan maruz b�rak�ld��� s�k�nt�lara dayanmaktad�r. Mevcut durumda ise ba�ta Taliban’la müzakere için belirlenen heyetin çe�itlili�i olmak üzere �u ana kadar ilerleyen süreç �iiler dâhil Afganistan’�n farkl� kesimleri taraf�ndan olumlu de�erlendirilmektedir. Ancak geçmi�teki bütün olumsuzluklara ra�men Afganistan’�n farkl� kesimlerinin anla�maya olumlu yakla�mas�na kar��n Taliban’�n Afganistan yönetimiyle ilgili tasar�s� �ii toplumunda ciddi kayg�lara neden oldu. �ii toplumu taraf�ndan ise henüz bu yeni tasar�ya herhangi bir tepki gelmedi. Anla��lan �ii toplumu ani bir tepki vermek yerine Afganlar aras� diyalo�un sonuçlanmas�n� beklemektedir. Fakat sürecin gidi�at�na bak�ld���nda bütün kesimler taraf�ndan kabul edilebilir bir sonucun ortaya ç�kmas� bir hayli zor görünmektedir.
Afganistan, ABD, Taliban, �iiler, Hazara, Bar��
KAYNAK: �RAM
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.