Yemen�de �at��malar Sana-Marib-Cevf ��geninde art�yor
�lkedeki i� sava� Sana-Marib-Cevf ��genine s�k��t�. Bu ��gende hakimiyeti sa�lamak, hem kuzey ile g�ney aras�ndaki ge�i�leri, ticareti kontrol demek hem de stratejik ve ekonomik �st�nl�k demek.
Orta Do�u’da önemli kriz bölgelerinden biri olan Yemen’de iç sava� yeni bir boyut kazand�. Bölgesel rekabetin ve gerginli�in net bir �ekilde sahaya yans�d��� Yemen’de yeni geli�meler, de�i�en ittifaklar ve bar�� çabalar�n�n ba�ar�s�zl��� karma��k bir yelpaze arz ediyor.
Yemen’de silahl� çat��malar�n artmas� ve gerginli�in had safhaya ç�kmas�n�n sebepleri ise iç politikadaki geli�meler ve küresel rekabetin yans�malar�n�n bir sonucu olarak özetlenebilir. �ranl� General Kas�m Süleymani’nin öldürülmesi, Birle�ik Arap Emirlikleri’nin (BAE) çekilmesi nedeniyle olu�an bo�luk, Arap koalisyonunun büyük ölçüde çat�rdamas� ve Suudi Arabistan’�n ba�ar�s�z operasyonlar� sahadaki taraflar�n daha da agresifle�mesine ve güç gösterisinde bulunmalar�na yol açt�.
Suudi Arabistan öncülü�ündeki Arap koalisyonuna ait Tornado tipi bir sava� uça�� 15 �ubat Cumartesi günü Cevf vilayetinde Husiler taraf�ndan dü�ürüldü. Ard�ndan Suudi Arabistan, dü�en uça��n enkaz�n�n etraf�nda toplanan Husi militanlar�n� bombalayarak 35 ki�iyi öldürdü. BAE’nin Yemen’deki askeri varl���na son vermesi ve buradan çekilmesi, Sokotro adas�nda BAE kar��t� gösteriler ve ülkenin orta bölgelerinde artan çat��malar son dönemde ya�anan olaylar silsilesinin bir özeti. Bunlar�n yan� s�ra Yemen’de i�lenen sava� suçlar�n�n önemli aktörlerinden görünen BAE hakk�nda gizli i�kence merkezlerinin varl��� ve suikastlar nedeniyle ABD, �ngiltere ve Türkiye’de soru�turmalar aç�lm�� durumda. Tüm bu olaylar neticesinde Yemen’deki sava��n seyrinde bir dönüm noktas� ya�and��� söylenebilir.
Husilerin 2019 y�l�nda gerçekle�tirdi�i eylemlerin birço�unda sava� hukukunun ihlal edildi�i gibi insan haklar�na yönelik ihlallerde de bariz bir art�� ya�and��� gözlemleniyor. Bu sene boyunca Husilerin temin ettikleri insans�z hava araçlar�, uçaksavarlar ve uzun menzilli füzeler yüzünden, ba�ta Abdurabbu Mansur el-Hadi hükümetine ba�l� devlet ordusu olmak üzere, kar�� koalisyon ciddi kay�plar verdi.
Sahadaki aktörlerin uluslararas� hukuka kar�� bir sorumluluk kayg�s� ta��mamas�, adeta sahipsiz bir aday� and�ran ve zay�f, parçalanm�� siyasi yap�s�yla Yemen’in bölgesel ve küresel güçlerin hesapla�ma alan�na dönü�mesindeki en mühim sebep olmu�tur.
Sana-Marib-Cevf üçgeninde artan çat��malar
Sana-Marib-Cevf üçgeninde taraflardan herhangi birinin di�eri üzerinde kesin bir üstünlük kuramamas� nedeniyle sava�, daha çok, taraflar�n tabanlar�n�n güçlü oldu�u kuzey ve güney bölgelerinde yo�unla�m�� ve özellikle Arap Koalisyonunun stratejisi, çevreden merkeze do�ru kontrolü sa�lamak için mücadele etmek olmu�tur.
Ocak ay�n�n ortas�ndan itibaren artan gerginlik neticesinde Marib eyaletine yak�n hükümete ba�l� askeri bir üsse yap�lan füze sald�r�s� sonucunda 100 asker ölmü�tü. Daha sonra Cevf ilinde Ulusal Ordunun konu�lu oldu�u pozisyonlara s�zmaya çal��an Husi milislerle ordu aras�nda daha geni� çapl� bir çat��ma ya�and�. Ulusal Ordu ile Husi militanlar� aras�nda Sana’n�n güneybat�s�ndaki da�l�k alanda Marib’in Magzar bölgesiyle Cevf eyaletinin s�n�rlar� içinde çat��malar �iddetlenerek artt�.
Suudi Arabistan ve BAE önderli�indeki Arap Koalisyonun uzayan askeri operasyonlar�n�n neticesiz kalmas�, Husilerin kar�� sald�r�ya geçmelerine imkân sa�lad�. Husilerin as�l amac� Kas�m Süleymani’nin öldürülmesinden sonra hem güç gösterisinde bulunmak hem de bo�luktan faydalanarak stratejik öneme sahip bu üçgenin kontrolünü sa�lamakt�. Zira bu üçgende hakimiyeti sa�layan, Yemen’e de hâkim olur ve kuzey ile güney aras�ndaki geçi�leri, ticareti kontrol eder. Bu da hem stratejik hem de ekonomik üstünlü�e f�rsat verir. Koalisyonun Sana’n�n kuzeydo�usunda hava sald�r�lar� gerçekle�tirdi�i �ebve bölgesinde de ciddi kar���kl�klar ortaya ç�kt�. Tüm bu karma�a halk�n bölgede hem Husi kar��tl���n�n hem de koalisyon güçlerine yönelik tepkisinin artmas�na neden oldu.
Gücünü peki�tirdi�i gibi bir alg�ya sahip olan Husi militanlar�, ba�ta ba�kent Sana olmak üzere kontrolündeki bölgelerde geni� çapl� bir tutuklama furyas� ba�latt�. Husi militanlar� güvenlik görevlilerini, bakanl�k çal��anlar�n�, bürokrasideki memurlar�, muhalif gazetecileri ve eski Cumhurba�kan� Ali Abdullah Salih’e sad�k birçok ismi tutuklad�.
Husi militanlar� sahada agresifle�iyor
BAE’nin çekilmesiyle olu�an bo�luktan istifade etmek isteyen Husi milislerinin, hem Kas�m Süleymani’nin öldürülmesinin ard�ndan herhangi bir zafiyet görüntüsü vermemek hem de bunu f�rsat bilerek Yemen’in tamam�n� kontrol alt�na almak için hakimiyeti alt�ndaki bölgelerde ciddi anlamda agresifle�ti�i gözlemleniyor.
2017 y�l�ndan itibaren devlet kurumlar�n� kademeli bir �ekilde dönü�türen Husiler, �ran’dakine benzer bir sistem in�a etmek için baz� kurumlar�n� ilga etti ve yeni kurumlar tesis etti. Muhammed Ali el-Husi’nin ba�kanl���n� yapt��� Yüksek Devrim Komitesi (YDK) devlet i�lerini idare eden çat� kurum olarak belirlendi. YDK daha sonra parlamentoyu feshetti ve vesayeti alt�nda çal��acak siyasi ve askeri üyelerden olu�an Yüksek Siyasi Konsey kuruldu. Öte yandan, Husiler, her bakanl�k ve devlet kurumunda verilen kararlarla ilgili son sözü söyleyen Mü�rif ad�nda bir süper dan��man atad�lar. “Devrim Lideri” �eklinde adland�r�lan Abdulmelik el-Husi ise �ran’daki devrim rehberi Ayetullah Hamaney’in konumuna benzer, siyasi ve dini i�lerde mutlak ve belirleyici bir güce sahip.
Husilerin 2019 y�l�nda gerçekle�tirdi�i eylemlerin birço�unda sava� hukukunun ihlal edildi�i gibi insan haklar�na yönelik ihlallerde de bariz bir art�� ya�and��� gözlemleniyor. Bu sene boyunca Husilerin temin ettikleri insans�z hava araçlar�, uçaksavarlar ve uzun menzilli füzeler yüzünden, ba�ta Abdurabbu Mansur el-Hadi hükümetine ba�l� devlet ordusu olmak üzere, kar�� koalisyon ciddi kay�plar verdi.
Gücünü peki�tirdi�i gibi bir alg�ya sahip olan Husi militanlar�, ba�ta ba�kent Sana olmak üzere kontrolündeki bölgelerde geni� çapl� bir tutuklama furyas� ba�latt�. Husi militanlar� güvenlik görevlilerini, bakanl�k çal��anlar�n�, bürokrasideki memurlar�, muhalif gazetecileri ve eski Cumhurba�kan� Ali Abdullah Salih’e sad�k birçok ismi tutuklad�. Ba�kent Sana’da baz� kabile liderleri, üniversite hocalar� ve siviller, me�ru Hadi hükümetine ve koalisyon güçlerine ba�l� olmakla itham edilerek tutukland�. Son dönemde daha bask�c� ve totaliter bir rejim görüntüsü veren Husi yönetimi, giderek mafyavari bir yap�ya bürünerek ac�mas�zla��yor.
Ayr�ca, Yemen’in çe�itli kentlerindeki üniversitelerin avlular�nda �ran lideri Hamaney’in foto�raflar�n�n as�lmas�, okul müfredat�nda �ii doktrini propagandas�n�n yayg�nla�t�r�lmas�, ba��� ad� alt�nda zorla para toplanmas� ve memurlar�n dini kutlamalara kat�l�m�n�n zorunlu k�l�nmas� gibi yeni getirilen düzenlemeler toplumsal ve kültürel bask�lar�n ula�t��� boyutu gösteriyor.
Yemen’e müdahale eden ülkeler ba�ar�s�z oluyor
Tarihte hiçbir yabanc� gücün istedi�i gibi yönetemedi�i Yemen, dünyadaki en stratejik co�rafyalardan biri. “Yanl�� hesap Ba�dat’tan döner” deyimi, geçmi�te oldu�u gibi bugün de Yemen için geçerlili�ini koruyor. BAE’nin Yemen politikas�n�n ba�ar�s�z olmas� ve üstelik sava� suçu i�ledi�i yönündeki iddialar�n ard�ndan buradan çekilmesi, Suudi Arabistan ve �ran için de önemli mesajlar içeriyor.
Yemen’den çekildi�ini ilan eden BAE, ülkenin güneyi ve bat� k�y�lar�n� vekilleri arac�l�yla kontrol edebilece�ini hesapl�yor. BAE, Yemen’in güneybat� k�y�lar�nda konu�lu Ebu Abbas Tugaylar�ndan taburlar� Yemen’in eski Cumhurba�kan� Ali Abdullah Salih’in ye�eni Tar�k Salih’e ba�l� kuvvetlerle birle�tirerek ortak bir güç haline gelmelerini sa�lad�.
Güney Yemen’in en önemli kenti olan Aden’de ise Güney Geçi� Konseyi ad�ndaki ayr�l�kç� grubun kapasitelerini artt�ran BAE, bölgenin güvenli�ini Hizam Emni güçlerine b�rakt�. Burada az say�da BAE askerî varl��� bulunurken güney bölgelerdeki kontrol noktalar�nda BAE askerleri gözükmüyor. Fakat Riyad Anla�mas�n�n sahada uygulanmad��� bu bölgelerde me�ru hükümet henüz hakimiyet sa�layamad�. Öte yandan do�udaki bölgelere Suudi Arabistan’a ba�l� silahl� kuvvetler nüfuz etmi� durumda.
BAE, Yemen müdahalesi ba�lam�nda sahip oldu�u hiçbir hedefe ula�amad�. Gerçi Husi kar��tl��� üzerinden Yemen’e askeri müdahaleyi me�rula�t�ran BAE’nin, bu süreçte daha çok me�ru Hadi hükümetine ve di�er yerel güçlere kar��tl��� ön plana ç�kt�. Me�ru hükümet Riyad’da kald� ve Husiler daha da güçlendi. Üstelik Husilerin sahip oldu�u füze kapasitesi, BAE’nin petrol tesislerini ve gemilerini hedef alacak kadar ilerleme kaydetti. Yemen’deki askerî ve siyasi ba�ar�s�zl���na, 40 milyar dolar tutar�ndaki muazzam ekonomik harcamalar�n�n ve dü�en petrol fiyatlar�n�n da eklenmesiyle birlikte, BAE’nin Yemen’e yapt��� müdahale fiyaskoyla sonuçlanm�� oldu.
BAE askerlerinin Yemen’den çekilmesi, Suudi Arabistan için önemli bir sorun ve Koalisyonu, ba�ar�s�zl�kla sonuçlanan askeri müdahalesinden sonra yeni bir meydan okumayla kar�� kar��ya b�rakt�. Esasen Suudi Arabistan’�n mevcut konjonktürde Yemen’den çekilmesi kadar kalmas� da riskler bar�nd�r�yor. Suudi veliaht prensi, Yemen’deki ba�ar�s�zl���n� ABD ve �ngiltere’den ald��� destekle a�maya çal��mas�na ra�men ciddi güvenlik ve ekonomi sorunlar�yla kar�� kar��ya. Yaln�z Suudi Arabistan Hava Kuvvetlerine ait Tornado uça��n�n dü�ürülmesi de�il, 14 Eylül 2019’da Aramco tesislerine yap�lan drone sald�r�s� sonucunda da Suudi Arabistan ham petrol üretiminin neredeyse yar�s� durmu�tu. Suudi yönetiminin, ülkenin ekonomisi bir felakete sürüklenmeden ve kriz bölgesel bir çat��maya evrilmeden Yemen’deki sava��n sürdürülebilir olmad���n� anlad��� ve �ran’la gizli de olsa görü�meler gerçekle�tirdi�i ifade ediliyor.
Yemen’de hem Suudi Arabistan’� s�k��t�rmak hem de jeopolitik çevrelemeyi a�mak için giri�ti�i mücadelenin �ran için de ne kadar sürdürülebilir oldu�u soru i�areti. Zira ABD’nin yeni yapt�r�mlar� nedeniyle iyice zay�flayan ekonomisi ve k�s�tlanan hareket kabiliyeti, �ran’�n da orta vadede ba�ar�s�zl��a mahkum olabilece�i senaryosunu gündeme getirdi. Zira her ne kadar Tahran için Sana, �ii eksenin önemli merkezleri aras�nda yer alsa da Yemen halk� �ran sempatisini kaybetti.
Tarihte hiçbir yabanc� gücün istedi�i gibi yönetemedi�i Yemen, dünyadaki en stratejik co�rafyalardan biri. “Yanl�� hesap Ba�dat’tan döner” deyimi, geçmi�te oldu�u gibi bugün de Yemen için geçerlili�ini koruyor. BAE’nin Yemen politikas�n�n ba�ar�s�z olmas� ve üstelik sava� suçu i�ledi�i yönündeki iddialar�n ard�ndan buradan çekilmesi, Suudi Arabistan ve �ran için de önemli mesajlar içeriyor.
[Riad Domazeti �nsani ve Sosyal Ara�t�rmalar Merkezi'nde (�NSAMER) Ortado�u ara�t�rmac�s� olarak görev yapmaktad�r]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.