Trump sonras� ABD'yi nas�l bir Asya bekliyor?
Trump sonras� d�nemde yeni bir Asya-Pasifik ger�ekli�iyle y�zle�ecek olan Biden y�netiminin gerek Asya�ya gerekse �in�e y�nelik politikalar�, d�nemin �artlar�, m�ttefiklik anlay���, ekonomik ve finansal sistemin durumuyla do�ru orant�l� olacak
2020 y�l� küresel çapta yeni tip koronavirüs (Kovid-19) ve sebep oldu�u ekonomik ve ticari etkilerin bölge ay�rt etmeksizin ya�and��� bir sene olarak tarihteki yerini ald�. Uluslararas� ticaretin halihaz�rda çe�itli nedenlerle tedarik zinciri sapmalar�na sahne oldu�u bir dönemde pandeminin tahrip edici etkileri mal ve hizmet ak���n� önemli ölçüde dönü�türmekte. Asya ise bölgesel olarak pandeminin y�k�c� etkilerine maruz kalmakla beraber güncel birtak�m ara�t�rmalara göre pandemiyi kontrol alt�na alma, gerekli önlemleri hayata geçirme ve ekonomik etkinli�e geçi� a�amalar�nda göreli üstünlü�e sahip durumda. [1]
Bununla birlikte �kinci Dünya Sava��’ndan sonra olu�turulan küresel ticaret sisteminin belirleyici unsurlar�ndan olan “Washington Konsensüsü’nün” özellikle geli�mekte olan ülkeler taraf�ndan sorgulamaya tabi tutulmas� bu dönemin karakteristik özelliklerinden biri kabul edilebilir. Bu ba�lamda Asya, farkl� parametrelerle ölçüldü�ünde global ekonomik a��rl�k merkezinde sarkaç noktas� olma beklentileriyle göze çarp�yor. [2] Yine ayn� Asya bir yandan gelenekselle�mi� müttefiklik a�lar� k�s�tlar� dahilinde alan belirleyerek; di�er yandan da kendine özgü bölgeselle�me çabalar�yla dinamiklerini harekete geçiriyor.
Bu perspektifte, Asya’n�n lokomotif ülkelerinden Çin’in yükselen ekonomisini normatif olarak “Pekin Konsensüsü” ile soyutla�t�rma giri�imi; yap�sal olarak Washington Konsensüsü’ne alternatif say�labildi�i gibi ABD-Çin ticaret sava�lar�nda “ihtilafa” dahil olmayan ülkeler için B Plan� olu�turma çabalar�nda tetikleyici bir rol oynayabilir. Son dönem ekonomik bölgeselle�me giri�imlerinden Asya Kapsaml� Bölgesel Ekonomik Ortakl�k (RCEP) anla�mas� bu bak�� aç�s�yla de�erlendirildi�inde “Korumac�l��a Kar�� Korumac�l�k” mottosunun anla�man�n taraflar�ndan Güneydo�u Asya Ülkeler Birli�i (ASEAN) örgütlenmesinin resmî aç�klamas�nda bulunmas�, söz konusu ülkelerin mevcut ticari sistemin (tek tarafl�l�k, korumac�l�k unsurlar�, ticaret sava�lar�n�n y�k�c� etkileri vb.) yan etkilerine kar�� önlem almas� olarak yorumlanabilir.
Ancak Asya ülkelerinin bölgeselle�me hamlelerini salt ABD-Çin rekabetiyle e�le�tirilen bir kavray���n ötesinde Asya’y� kendi dinamikleriyle de tan�mlamak bölgeyi geni� bak�� aç�s�yla yorumlama olana�� sa�layacakt�r. Bu do�rultuda RCEP anla�mas� ayn� zamanda Asya’n�n karma��k müttefiklik a�lar� ile ekonomik kar��l�kl� ba��ml�l�k ögeleri gibi hususlar� tematik olarak bar�nd�rd���ndan bu anlamda da örnek te�kil edebilir.
RCEP ve Asya’n�n bölgeselle�me unsurlar�
RCEP, ASEAN ve grubun alt� serbest ticaret orta�� ülkesinin mevcut ticaret anla�malar�n� konsolide etmek amac�yla olu�turdu�u ekonomik örgütlenmedir. Hindistan’�n 4 Kas�m 2019 tarihinde müzakerelerden çekilmesiyle Çin, Japonya, Güney Kore, Avustralya, Yeni Zelanda’dan olu�an ASEAN+5 ülkeleri, tam 46 müzakere turundan sonra 15 Kas�m 2020’de anla�may� imzalad�. Anla�man�n yürürlü�e girmesi en az alt� ASEAN üyesi ve di�er üç ülkenin anla�may� iç hukuklar�na uyarlamas� ko�uluna ba�l�.
Kapsad��� nüfus itibar�yla dünyan�n yüzde 30’una denk gelen ve gayrisafi y�ll�k has�la (GSYH) bak�m�ndan 26,2 trilyon dolarl�k rakamla küresel ekonominin üçte birini te�kil eden üyeleriyle anla�ma dünyan�n en büyük serbest ticaret anla�mas� (STA) kabul ediliyor. Niceliksel verilerin ötesinde ülkelerin Kovid-19’la mücadele etti�i ve küresel ekonomide daralman�n ya�and��� hatta beliren ekonomik tablolar�n 1930’daki krizle ölçüldü�ü bir dönemde anla�man�n sonuçland�r�lmas� hayli önem arz ediyor. Mevcut konjonktüre Çin-ABD ticaret sava��n�n neden oldu�u küresel tedarik zincirindeki kaymalar�n Asya ülkeleri üzerindeki etkisi de eklendi�inde anla�man�n niceliksel ve niteliksel özellikleri birbirini tamaml�yor.
2012 y�l�nda ç�k�� noktas� itibar�yla ticaret standartlar�n�n uyumlula�t�r�lmas�n� hedefleyen anla�ma nihai haliyle üyeler aras�nda ticari engelleri kald�rmay�, tarifeleri yüzde 96 oran�nda bertaraf etmeyi ve men�e uygulamas�yla maliyeti azaltmay� vaat ediyor. Bununla birlikte anla�maya taraf ülkelerin 2030 y�l�nda ulusal getirilerine 186 milyar dolar kazanç sa�layaca�� ve GSYH’lerini yüzde 0,2 art�raca�� hesaplanmakta. Bu çerçevede Çin’in gelirini yakla��k 85 milyar dolar, Japonya’n�n 48 milyar dolar ve Güney Kore’nin 23 milyar dolar art�raca�� hesaplan�yor. [3]
Hindistan, 4 Kas�m 2019 tarihinde Çin’le ticaret aç���n�n artaca�� hatta ikili serbest ticaret anla�mas� bulunan ASEAN, Japonya ve Güney Kore ile de artan ticaret aç��� gerekçesiyle RCEP müzakerelerinden çekildi. Nitekim görü�melerde Hindistan anla�maya hizmetlerin dahil olmas�n�, tarife indirimlerinin Çin’e kar�� yüzde 65-80 ve ASEAN’a kar�� yüzde 86 civar�nda seyretmesini talep etmi�ti.
Anla�mada göze çarpan bir di�er nokta da içerik itibar�yla e-ticaret, dijital ticaret, çevre ve çal��ma standartlar� gibi konular�n kapsam d���nda tutulmas�. Böylelikle do�rudan bölgesel ticaretin art�r�lmas� gibi somut bir amaç güdüldü�ü iddia edilebilir. Buna ilaveten RCEP, ekonomik ba��ml�l���n dengelenmesi, Asya içinde ticaretin art�r�lmas� ve pazar eri�iminin geni�letilmesi gibi hedeflerle ABD-Çin aras�ndaki ticaret sava��n�n olumsuz etkilerini Asya ülkeleri aç�s�ndan bertaraf edebilme potansiyeline sahip görünüyor.
Küresel arenada RCEP’nin muhteviyat�, ölçe�i ve anla�madaki payda� ülkeler kadar anla�man�n Washington Konsensüsü’ne do�rudan bir meydan okuma olup olmad��� tart���l�yor. Daha aç�k bir ifadeyle, anla�man�n Çin liderli�inde geli�tirildi�i ve bu sebeple Obama yönetiminin miras� olan Trans-Pasifik Ortakl���’n�n (TPP) Trump Amerikas�’n�n çekilmesinden sonraki versiyonu olan Kapsaml� ve �lerlemeli Trans-Pasifik Ortakl���’na (CPTPP) rakip oldu�una dair ciddi bir görü� söz konusu. Bu noktada kabaca yap�lacak bir k�yaslama iki anla�man�n ana gövdesini olu�turan hususlar� aç��a ç�karacakt�r.
Otuz ba�l�ktan olu�an CPTPP’nin içeri�ine bak�ld���nda belli standartlar�n öne ç�kt��� görülüyor. Buna mukabil 20 ba�l�kl� RCEP’te tarifelerin azalt�lmas�, pazar eri�imi gibi ekonomik kazan�mlara a��rl�k verildi�i görülüyor. CPTPP ve RCEP anla�malar�n�n nitelik bak�m�ndan k�yas� yap�ld���nda; dünya ticaretindeki paylar�n�n s�ras�yla yüzde 14,7 ve yüzde 27,3 iken, küresel do�rudan yabanc� yat�r�m�n yüzde 15,6’s� CPTPP’nin kapsam�nda ve RCEP’te bu oran�n yüzde 16,4 oldu�u öne sürülebilir. Nüfus yo�unlu�unda ise RCEP’in kapsam�n�n 29,6’l�k oran�yla yüzde 6,5’lik CPTPP’ye nazaran daha geni� bir alana hitap etti�i söylenebilir. [4]
Her iki anla�maya dair ayr��t�r�c� detay� anla�malar�n hedefe yönelik farkl�l�klar� olu�turuyor. Nitekim RCEP’te “Belirli bir norm belirtmeden veya normlara dokunmadan” norm koyucu bir anlay�� geli�tirerek ticari k�s�tlamalar�n azalt�lmas� hedefleniyor. CPTPP’te ise bu amaçla birlikte standardizasyon da ön planda tutulmakta. Ancak her ne kadar RCEP, ASEAN ülkeleri ve di�er payda�larla müzakere edilmi� olsa da Çin’in anla�may� h�zl�ca müzakere etme çabalar�yla ülkenin uluslararas� ili�kiler düsturlar�ndan olan “içi�lerine kar��mama” prensibinin gere�i olan “normlara dokunmama” yönü paralellik gösteriyor. RCEP’in pandemi arka plan�nda, birbirine türlü alanlarda rakip ülkeleri bir araya getirerek müzakere masas�nda müspet sonuçlara eri�tirmesi, bir anlamda “standartlara” dokunulmamas�yla ili�kilendirilebilir. Bu da anla�maya stratejik bir boyut ekliyor.
Asya’n�n bölgeselle�me dinamiklerini ve karma��k ili�ki a��n� Çin-ABD rekabeti ekseninden ayr��t�rarak okumak bölgeyle ilgili farkl� bir tabloyu ortaya ç�kar�yor. Söz gelimi Çin ve Japonya özellikle 2000’lerde yo�unla�an deniz yetki alanlar�yla ilgili anla�mazl�klar�na ve ekonomik/jeopolitik rekabete ra�men Asya’n�n bölgeselle�me motiflerine kendi ekonomik metotlar�yla lokomotif olarak katk�da bulunuyor. Bölgedeki ülkelerin ticaretinin yüzde 60’� ve yat�r�m oran�n�n yüzde 59’u bölge içi gerçekle�iyor. [5]
Benzer �ekilde Çin-ASEAN aras�ndaki kar��l�kl� ticaret 2008 senesinden 2018’e geldi�inde 577,4 milyar dolarla yüzde 250 art�� kaydetti. [6] Burada dikkat çeken unsur, söz konusu ASEAN ülkeleriyle Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki ihtilaflar�n�n ticari ili�kileri gölgelememi� olmas�d�r.
Son dönemde s�cak çat��malar�n da ya�and��� gerilimlerle t�rmanan Çin-Hindistan ili�kilerine de ayn� perspektiften bak�ld���nda, Hindistan’�n Çin’in liderli�inde olu�turulan Asya Altyap� Yat�r�m Bankas� ve Yeni Kalk�nma Bankas�nda kurucu üye olarak yer almas�yla RCEP anla�mas�nda taraf olan Çin ve Avustralya aras�ndaki ticari/siyasi ihtilaflar�n anla�maya mâni olmamas� paralel aç�dan de�erlendirilebilir. Bu ba�lamda Çin, Japonya ve Güney Kore’nin, üç ülkenin de birbiriyle rakip oldu�u alanlar�n fazlal���na ra�men RCEP anla�mas�nda yer almas� Asya’n�n bölgeselle�me dinamiklerini yans�tmas� bak�m�ndan önem arz ediyor.
Yeni ABD’ye yeni Asya m�?
Joe Biden dönemine ili�kin yap�lan de�erlendirmeler a��rl�kl� olarak Biden yönetiminin Asya’ya ve özelde Çin’e yönelik politikalar�n�n projeksiyonu üzerine kurulmakta. ABD’nin Asya’n�n güvenlik ve ekonomi a��ndaki konumu ve öncelikleri do�rultusunda ABD ba�kanlar�n�n kulland��� yöntemler k�yaslamal� olarak incelenmekte. Özellikle Çin konusunda Biden ve Trump aras�nda, daha do�rusu Demokratlar ve Cumhuriyetçilerle “bipartizan (çift tarafl�) bir deste�in” oldu�unu belirtmek gerekir. Nitekim Kas�m 2019’da gerçekle�tirilen ABD ara seçimlerinde de görüldü�ü üzere sa�l�ktan, ekonomik yöneti�ime, sosyal haklardan göçe kadar türlü noktalardaki ayr��ma özellikle Çin konusuna gelince homojenlik gösteriyor.
Biden’�n Obama döneminin inisiyatifi olan Asya Pivotunun mimarlar�ndan ve destekçilerinden oldu�u göz önünde bulundurulursa özelde Çin’e yönelik ve daha genel manada Asya’y� kapsayan muhtemel stratejisi tahmin edilebilir. Ancak de�erlendirmeleri yaparken, Biden’�n Obama dönemiyle paralel politikalar�n mevcut konjonktürde (ABD-Çin ticaret sava�lar�, pandemi, daralan küresel ekonomi, dönü�en tedarik zincirleri vb.) sürdürebilme olana�� da hesaba kat�lmal�.
Biden’�n seçim argümanlar�na bak�ld���nda, “Tamam�yla Amerika Yap�m�” slogan�yla korumac�l�k enstrümanlar�na ba�vuraca�� ya da bunlara bir müddet devam edece�i söylenebilir. Böylelikle her ne kadar Trump’�n ABD’nin i�sizlik ve ticaret aç��� sorunlar�na “ulusal güvenlik” nosyonunu da ekleyerek Çin’e sistematik bir biçimde ithalat tarifesi uygulamas�n� yöntem olarak do�ru bulmasa da tarifeleri bir anda ortadan kald�rmas�n�n zor olaca�� tahmin edilebilir. Biden’�n Obama döneminde deneyimledi�i Asya’da çok tarafl�l�k ilkesiyle platformlar olu�turmak ve müttefiklik ili�kilerini derinle�tirme politikalar�n�, “müttefiklerle koordineli bir �ekilde Çin hükümetini bask�lama, uluslararas� normlar� modernle�tirme ve tedarik zinciri güvenli�ini sa�lama” yoluyla gerçekle�tirece�i varsay�labilir. Burada Trump yönetiminden kavray�� olarak de�il, ancak tek tarafl�/ikili anlay��tan çok tarafl� diplomatik yolla farkl�la�t��� öne sürülebilir.
Biden’�n ba�kan seçilmesiyle Asya’yla ilgili ak�llara gelen ilk olas�l�k TPP’ye tekrar ABD’yi dahil etmesidir. Ancak Demokratlar�n da anla�man�n dijital ticaret, ihtilaf mekanizmas� ve iklim de�i�ikli�iyle ilgili k�s�mlar�na itirazlar� bilindi�inden Biden’�n belli �artlar�n revize edilerek ABD’nin menfaatine göre biçimlendirilmesine çal��aca�� öngörülebilir.
RCEP anla�mas� küresel olarak Kovid-19’la mücadelenin sürdü�ü, ABD’de ba�kanl�k seçimlerinin ya�and��� bir zaman diliminde ve Avrupa Birli�i’nin ABD’nin korumac� politikalar�n�n sebep oldu�u yan etkilerden kendini muhafaza etmeye çal��t��� bir dönemde imzaland�. Dolay�s�yla anla�ma asl�nda ticaret anla�mas� olman�n yan� s�ra sembolik bir de�er de ta��yor. Böyle bir tabloya ekonomik a��rl�k merkezinde giderek yükselen bir Asya ve hatta 2030’lara kadar 15 RCEP devletinin küresel gayrisafi has�ladaki paylar�n� yüzde 50 art�raca�� da eklendi�inde Asya’n�n ilerlemekte oldu�u rota öne ç�k�yor.
ABD’nin 46. ba�kan� olacak Biden’�n gerek Asya’ya gerek Çin’e yönelik politikalar�, dönemin �artlar�, müttefiklik anlay���, ekonomik ve finansal sistemin durumuyla do�ru orant�l� olacakt�r. Böylelikle Biden yönetiminin Obama döneminin Asya Pivotunu da bu çerçevede yeniden tan�mlamay�, Asya’n�n dönü�en dinamiklerine adapte olmay� ve, her ne kadar müttefiklik ili�kisi olan ülkeler dahil olsa da, Asya’da Bat�’n�n inisiyatifi d���nda olu�umlar�n gidi�at�n� takip etmeyi ve Asya’y� ABD-Çin d���nda bir bak�� aç�s� ekseniyle de irdelemeyi tercih edece�i öne sürülebilir.
[Sibel Karabel Bilge Adamlar Stratejik Ara�t�rmalar Merkezi’nde (B�LGESAM) Avrupa Birli�i ve Asya-Pasifik ara�t�rmalar� uzman� olarak çal��maktad�r]
[1] “Navigating the Pandemic: A Multispeed Recovery in Asia”, Ekim 2020, https://www.imf.org/en/Publications/REO/APAC/Issues/2020/10/21/regional-economic-outlook-apd
[2] “The Future of Asia”, Eylül 2019, https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/Featured%20Insights/Asia%20Pacific/The%20future%20of%20Asia%20Asian%20flows%20and%20networks%20are%20defining%20the%20next%20phase%20of%20globalization/MGI-Future-of-Asia-Flows-and-Trade-Discussion-paper-Sep-2019.pdf
[3] “East Asia Decouples from the United States: Trade War, COVID-19, and East Asia’s New Trade Blocs”, Haziran 2020, https://www.piie.com/system/files/documents/wp20-9.pdf
[4] “The RCEP: A wake-up call for the West?”, 19 Kas�m 2020, https://ged-project.de/trade-and-investment/the-rcep-a-wake-up-call-for-the-west/
[5] “The Future of Asia”, Eylül 2019, https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/Featured%20Insights/Asia%20Pacific/The%20future%20of%20Asia%20Asian%20flows%20and%20networks%20are%20defining%20the%20next%20phase%20of%20globalization/MGI-Future-of-Asia-Flows-and-Trade-Discussion-paper-Sep-2019.pdf
[6]”The RCEP Signing and Its Implications”, Kas�m 2020, https://www.cfr.org/blog/rcep-signing-and-its-implications
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.