Ticaret sava�lar� sona m� eriyor?
�in ile ABD aras�nda yakla��k iki y�ld�r devam eden ve k�resel ekonomiyi olumsuz etkileyen ticaret sava�� iki �lke aras�nda ger�ekle�en birinci faz ticaret anla�mas� sonucunda farkl� bir mecraya girdi.
Çin ile ABD aras�nda yakla��k iki y�ld�r süren ticaret sava�� iki ülke aras�nda gerçekle�en birinci faz ticaret anla�mas� sonucunda farkl� bir mecraya girdi. ABD Ba�kan� Donald Trump, Çin'e kar�� 15 Aral�k 2019’da yürürlü�e girecek olan tarifeleri durduran birinci faz ticaret anla�mas�na onay verdi. Trump bu onay� Çin'in ABD’den önümüzdeki y�llarda daha fazla tar�m ürünü sat�n almas� sözü kar��l���nda verdi.
Çin’e kar�� 15 Aral�k’ta devreye girecek olan tarifeleri önleyen bir anla�ma haberi piyasalarda küresel belirsizliklerin azald��� �eklinde yorumland�. Finansal analistler, bu anla�man�n piyasalarda risk i�tah�n� art�rmas�n� bekliyor. Avrupa'da hisse senetleri ve ABD endeks vadeli kontratlar� yükseldi, bu durum ABD ile Çin aras�nda gerçekle�en birinci faz ticaret anla�mas�n�n küresel risklerden birini hafifletece�i beklentisini olu�turdu.
Anla�man�n detaylar�na göre, Çin 2020 y�l�nda 50 milyar dolar tutar�nda ABD tar�m ürünü sat�n almay� taahhüt etti. ABD de bunun kar��l���nda 15 Aral�k 2019’da 156 milyar dolar tutar�nda Çin mal� için yürürlü�e girecek olan tarifelerden vazgeçti. ABD Ticaret Temsilcili�i yapt��� aç�klamada, 120 milyar dolarl�k Çin ürününe yönelik verginin yüzde 7,5'e dü�ürüldü�ünü, 250 milyar dolarl�k Çin ürünü üzerindeki yüzde 25 verginin ise oldu�u �ekilde korundu�unu bildirdi.
13 Aral�k 2019’da aç�klanan ve ABD ile Çin aras�nda bir ticaret anla�mas�na var�ld���n� duyuran haberlerden sonra, uluslararas� piyasalarda hisse senetleri rekor seviyelere yükseldi. Çin’e kar�� 15 Aral�k’ta devreye girecek olan tarifeleri önleyen bir anla�ma haberi piyasalarda küresel belirsizliklerin azald��� �eklinde yorumland�. Finansal analistler, bu anla�man�n piyasalarda risk i�tah�n� art�rmas�n� bekliyor. Avrupa'da hisse senetleri ve ABD endeks vadeli kontratlar� yükseldi, bu durum ABD ile Çin aras�nda gerçekle�en birinci faz ticaret anla�mas�n�n küresel risklerden birini hafifletece�i beklentisini olu�turdu.
ABD-Çin ticaret sava�� nas�l ba�lam��t�?
2018 y�l� Mart ay�nda ABD’de Çin’e kar�� yürütülen soru�turma; Çin’de yabanc� sermayeye k�s�tlamalar getirildi�i, bu ülkede yat�r�m yapan ABD’li firmalara teknoloji transferi konusunda bask� uyguland��� ve pazar serbestli�inin yabanc� firmalar aleyhine bozuldu�unu tespit etmi�ti. Ayr�ca bu soru�turma sonuçlar�, Çin hükümetinin yüksek teknoloji firmalar�n�n sat�n al�nmas� konusunda stratejik bir yol izledi�ini ve ABD bilgisayar a�lar�ndan teknik bilgileri çald���n� iddia etmi�ti.
Beyaz Saray bu delilleri kullanarak, ABD’nin Çin’e kar�� en fazla ticaret aç��� verdi�i çelik ve alüminyuma 23 Mart 2018 itibar�yla 60 milyar dolar de�erinde tarife uygulamaya ba�lad�. Çin de buna misilleme olarak 3 milyar dolar de�erindeki 128 farkl� ürünü kapsayan ABD mal�na tarife uygulayaca��n� aç�klad�. Yakla��k 21 ay önce bu �ekilde ba�layan tarifeler ve misillemeler dönemi, ABD taraf�ndan toplam de�eri 200 milyar dolar olan Çin men�eli ürüne 24 Eylül 2018 tarihinden itibaren geçerli olmak kayd�yla getirilen yüzde 10 gümrük vergisi ile devam etti. Ayn� gün bu tarifelere Çin 60 milyar dolarl�k bir misilleme yapt�.
Ancak, Donald Trump'�n kendi ülkesinin Çin’e kar�� ticaret aç���n� azaltmak amac�yla ba�latt��� ticaret sava��, ABD’nin Çin ile ticaret aç���n� dü�ürmek yerine art�rd�. ABD'nin Çin'e kar�� verdi�i ticaret aç��� 2017 y�l�nda 375 milyar dolar iken, 2018 y�l�nda 420 milyar dolar oldu.
Dünyan�n iki büyük ekonomisi aras�nda ba�layan ve üçüncü ülkeleri de etkileyen ticaret sava�lar� küresel ticareti, beklentileri ve i� yapma kolayl���n� olumsuz yönde etkiledi. Uluslararas� ticaret hacmini daraltan tarifeler dönemi küresel büyüme tahminlerinde de kendisini gösterdi. Uluslararas� Para Fonu (IMF) 2019 ve 2020 için küresel büyüme tahminlerini küresel ticaretteki olumsuzluklar yüzünden yüzde 0,1 a�a�� çekti. Dünya Ticaret Örgütü 2019 y�l� için küresel ticaret büyüme beklentisini yüzde 2,6'dan yüzde 1,2'ye, 2020 y�l� için de yüzde 3'ten yüzde 2,7'ye dü�ürdü.
Çin ile ABD aras�nda gerçekle�en anla�man�n k�sa vadede gerilimi azalt�c� bir etki yapaca�� konusunda pek çok uzman hemfikir. Ancak iki ülke aras�ndaki tüm sorunlar�n geride b�rak�ld���n� kimse dü�ünmüyor. Uluslararas� derecelendirme kurulu�u Fitch Ratings de bu kanaati ta��yor.
ABD ile Çin’in kar��l�kl� beklentileri
ABD ve Çin aras�nda yakla��k iki y�ld�r ya�anan gerginli�in azalmas� ve bir anla�maya var�lmas� sonucunda ABD Ticaret Temsilcisi Robert Lighthizer, anla�may� takip eden iki y�l içinde ABD'nin Çin'e ihracat�n�n yakla��k iki kat�na ç�kmas�n� beklediklerini ifade etti. Böylece ABD’nin 2018 y�l�nda Çin’e kar�� ba�latt��� ticaret sava��n�n bir sebebi olarak öne sürülen yüksek ticaret aç��� sorunu bir nebze olsun a��lm�� olacak.
ABD ile Çin aras�nda var�lan anla�maya göre Çin ABD'den tar�m, sanayi ve enerji ürünleri al�mlar�n� yakla��k 200 milyar dolar seviyesine yükseltecek. Bunun kar��l���nda ABD, Çin men�eli ürünlere uygulad��� gümrük vergisi oranlar�n� dü�ürecek. Bunlara ek olarak Çin, ABD'nin fikri mülkiyet haklar�n� daha iyi koruma sözü veriyor ve bundan böyle ABD teknolojisinin Çin �irketlerine zorla transferinin yap�lmayaca��n� taahhüt ediyor. Çin finansal hizmetler pazar�n� ABD �irketlerine açma ve Yuan üzerindeki manipülasyonu önleme konusunda da birtak�m sözler vermi� durumda.
Taraflar�n bu anla�maya halel getirecek durumlardan hassasiyetle sak�nd��� göze çarp�yor. Örne�in, Çin Ulusal Petrol �irketi (CNPC), �ran'daki Güney Pars do�algaz sahas�ndaki yat�r�mlar�n� ask�ya ald�, buna sebep olarak Çin ile ABD’nin yürüttü�ü ticaret müzakereleri s�ras�nda iki ülke aras�ndaki gerilimi art�rmamak amac�n�n güdüldü�ü söyleniyor. Hem ABD hem de Çin taraf�ndan ortam� yumu�atan ve gerilime sebep olmayan aç�klamalar yap�lmas�, yakla��k iki y�l süren ticaret geriliminin azalmas� konusunda her iki taraf�n da çok istekli oldu�unu gösteriyor.
ABD ile Çin aras�ndaki tüm sorunlar�n çözülmedi�i ve as�l sorunlar�n sebebi mevzular�n hâlâ masada oldu�u ak�llarda tutularak de�erlendirilmesi gereken, ancak her �eye ra�men, on sekiz ayd�r devam edegelen gerginli�i yumu�atan olumlu bir ad�m olan bu anla�man�n k�sa vadede küresel ticarette olumlu bir hava estirmesi beklenebilir. Fakat uzun vadeli etkileri konu�mak için anla�man�n di�er fazlar�n�n nas�l sonuçlanaca�� çok önemli.
Anla�ma uzun vadeli bir ate�kes say�l�r m�?
Çin ile ABD aras�nda gerçekle�en anla�man�n k�sa vadede gerilimi azalt�c� bir etki yapaca�� konusunda pek çok uzman hemfikir. Ancak iki ülke aras�ndaki tüm sorunlar�n geride b�rak�ld���n� kimse dü�ünmüyor. Uluslararas� derecelendirme kurulu�u Fitch Ratings de bu kanaati ta��yor. 15 Aral�k’ta Çin’in ABD pazar�na girerken ödemek zorunda kalaca�� tarifelerin bir k�sm� indirildi, bir k�sm� ise ask�da. Ayr�ca, anla�man�n di�er a�amalar� için taraflar hâlâ masada ve di�er fazlarda ikili ili�kiyi gerecek pek çok mevzu bulunuyor. �lerleyen süreçte görü�ülecek konularda Çin ile ABD’nin anla�amama ihtimalinin de göz önünde tutulmas� gerekiyor. Özellikle teknolojik üstünlük konusunda iki taraf�n da derinden sürdürdü�ü bir mücadele mevcut ve bu konuda ne ABD ne de Çin kolayca geri ad�m ataca�a benziyor.
ABD Ticaret Temsilcisi Lighthizer birinci faz ticaret anla�mas�n�n iki ülke için önemli bir ad�m oldu�unu söylerken, birçok büyük sorunun hâlâ çözülmedi�ini ve gelecek müzakerelerde ele al�naca��n� belirtiyor. Birinci faz ticaret anla�mas�, ABD'nin Çin'in devlete ait firmalara verdi�i sübvansiyonlar� kald�rmas�n� talep etmesi de dahil olmak üzere tart��mal� sorunlar� çözemedi. Gelecek görü�melerde ele al�nacak dijital ticaret, veri yerelle�tirme, s�n�r ötesi veri ak��lar� ve siber sald�r�lar her iki ülkenin de geri ad�m atmak istemeyece�i pek çok nokta bar�nd�r�yor. Di�er yandan hem Çin hem de ABD taraf�ndan anla�man�n titizlikle uygulanaca�� ve ilerleyece�ine dair sinyaller gelmeye devam ediyor. Bugün yapt��� aç�klamaya göre Çin, 1 Ocak 2020’den itibaren dondurulmu� domuz eti, ilaçlar ve baz� yüksek teknoloji bile�enleri için ithalat tarifelerini kesece�ini duyurdu.
Genel olarak de�erlendirecek olursak hem küresel ticaret hem de piyasalar�n 2020 y�l�na iyimser bir giri� yapmas�n� sa�layacak bir k�smi ticaret anla�mas� ile kar�� kar��yay�z. ABD ile Çin aras�ndaki tüm problemlerin çözülmedi�i ve temel sorunlar�n hala masada oldu�u ak�llarda tutularak de�erlendirilmesi gereken, ancak her �eye ra�men yirmi bir ayd�r devam edegelen gerginli�i yumu�atan olumlu bir ad�m olan bu anla�man�n k�sa vadede küresel ticarette olumlu bir hava estirmesi beklenebilir. Ancak, uzun vadeli etkileri konu�mak için anla�man�n di�er fazlar�n�n nas�l sonuçlanaca�� çok önemli.
[Türk-Alman Üniversitesi’nde �ktisat Bölümü ö�retim üyesi olan Doç. Dr. Elif Nuro�lu, uluslararas� iktisat, yerçekimi modeli, ampirik uluslararas� ticaret, ekonometrik modellemeler, ampirik makroekonomi, yapay sinir a�lar� ve fuzzy yakla��mlar alanlar�nda çal��maktad�r]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.