Orta Do�u�da b�y�k g��ler rekabeti ve partnerlik stratejisi

Orta Doðu’da büyük güçler rekabeti ve partnerlik stratejisi

De�i�imin evrildi�i yeni d�nem, �� b�y�k kutup olan ABD, �in ve Rusya ekseninde �ekillenen B�y�k G��ler Rekabeti d�nemi olarak adland�r�lmaya ba�land�.

ABD’nin tek tarafl� hegemonyas�n�n bitmesiyle birlikte, küresel ve bölgesel düzene dair tart��malar tüm h�z�yla devam ediyor. Genel olarak hegemonya sonras� dönem çerçevesinde ele al�nan tart��malar, yeni dönemin kavramsalla�t�r�lmas� ve dönemin dinamikleri üzerinden temelleniyor. Ara�t�rmac�lara ve dü�ünürlere göre, Suriye krizi bu dönemin ba�lang�c� olarak kabul edilebilir. Zira Suriye krizi hegemon gücün etkisinin ziyadesiyle azald��� ve farkl� aktörlerin belirleyici oldu�u bir örnek oldu. Eylül 2015’te Rusya’n�n Suriye’ye müdahalesiyle ba�layan süreç, yaln�zca Suriye’nin dinamiklerini de�il, bölgesel ve küresel dinamikleri de do�rudan etkiledi. Rusya’n�n Suriye krizinde belirleyici bir rol oynamas� da küresel ve bölgesel seviyede de�i�im tart��malar�n� etkileyen önemli bir faktör oldu. Bununla birlikte, Obama döneminden bu yana Çin’in küresel ve bölgesel faaliyetleri de bu sürecin peki�mesine katk� sa�lad�. Nitekim özellikle körfez ülkeleriyle ili�kilerini geli�tiren bir aktör olan Çin bir taraftan ABD’nin dü�man� �ran’�n askeri savunma konusunda d�� tedarik kayna��, di�er taraftan ABD’nin kadim müttefiki �srail’in yüksek teknoloji ve yat�r�m dura��na dönü�tü. Bu anlamda, de�i�imin evrildi�i yeni dönem, üç büyük kutup olan ABD, Çin ve Rusya ekseninde �ekillenen Büyük Güçler Rekabeti dönemi olarak adland�r�lmaya ba�land�. Her ne kadar hegemonya sonras� yeni bir döneme girildi�i dü�ünülse de ABD’nin bölgesel etkisi devam ediyor. Yani ABD küresel ve bölgesel hegemon gücünü kaybetse de ABD’den ba��ms�z yeni bir dönemden bahsetmek pek mümkün de�il. Yine yeni dönemin isminin ABD merkezli akademik çal��malarla belirlenmesi de bir ba�ka boyut olarak ele al�nabilir. Bu durum beraberinde di�er büyük güçlerin bu yeni döneme dair kavramsal önerileri olup olmad��� sorusunu da getiriyor.

Büyük güçlerin tüm projeksiyonlar�yla yer ald��� Orta Do�u çok de�erli bir konuma sahip. Zira bölgede hem çat��ma alanlar� hem stratejik ç�kar alg�lamalar�n�n odak ülkeleri bulunuyor. Stratejik odak ülkeler de rekabet ve mücadelenin merkez üssü haline geliyor.

Büyük Güçler Rekabeti dönemi, ad�ndan da anla��laca�� üzere, ABD, Çin ve Rusya aras�nda meydana gelen mücadeleleri temele alan, bununla birlikte büyük güçler aras�ndaki olas� etkile�imlerin tümünün dahil oldu�u ba�lam� adland�rmak üzere ortaya konulmu� bir tan�mlama. Yine Büyük Güçler Rekabeti dönemi k�sa ve orta vadede küresel ve bölgesel hizalanmalar�n ana oda�� olabilecek etkiyi de bar�nd�r�yor. Büyük Güçler Rekabeti ABD, Çin ve Rusya aras�nda askeri, ekonomik, siyasi ve teknolojik olmak üzere birçok farkl� alanda meydana gelen etkile�imlerin dahil edildi�i bir dönem olup bilhassa büyük güçler aras�nda stratejik getiri odakl� mevzi kazanma ve kar�� koyma eylemlerinin vurguland��� süreçlerden olu�uyor. Di�er taraftan, Büyük Güçler Rekabetinin ideolojik boyutuna bak�lacak olursa, mücadele demokrasiler ve otokrasiler aras�nda konumlan�yor. Bu mücadele ve rekabet de dolay�s�yla hem küresel hem de bölgesel hizalanmalar�n belirleyici faktörü niteli�inde. Bununla birlikte, Büyük Güçler Rekabeti yaln�zca çat��ma alanlar�nda vurgulanan bir olgu de�il, ayn� zamanda stratejik ç�karlar�n yer ald��� birçok alanda meydana gelebilecek bir süreç. Zira stratejik ç�kar alg�lamas� da büyük güçlerin odaklar�n�n �ekillenmesinde önemli bir rol oynuyor. Bu kapsamda, büyük güçlerin birbirlerine kar�� stratejik ç�kar alg�lamalar� ve eylemleri de dönemin sertle�en ve radikalle�en mücadelelere yol açabilece�i varsay�m�n� güçlendiriyor.

ABD nezdinde Orta Do�u’da önemli bölgeler bulunuyor. Bu bölgeler hem kriz alanlar�nda ABD lehine de�erli f�rsatlar sunuyor hem de di�er büyük güçlere kar�� koyma hususunda i�levsel roller üstlenebiliyor

Büyük Güçler Rekabetinin Orta Do�u’ya etkisi nas�l olacak?

Büyük güçlerin tüm projeksiyonlar�yla yer ald��� Orta Do�u çok de�erli bir konuma sahip. Zira bölgede hem çat��ma alanlar� hem stratejik ç�kar alg�lamalar�n�n odak ülkeleri bulunuyor. Stratejik odak ülkeler de rekabet ve mücadelenin merkez üssü haline geliyor. Öyle ki ABD nezdinde Orta Do�u’da önemli bölgeler bulunuyor. Bu bölgeler hem kriz alanlar�nda ABD lehine de�erli f�rsatlar sunuyor hem de di�er büyük güçlere kar�� koyma hususunda i�levsel roller üstlenebiliyor. Bu ba�lamda, Rusya ve Çin’in bölgede art�� gösteren aktiviteleri de ABD’yi yeni dönem için stratejik de�i�imlere sevk etmi� durumda. Yani ABD Büyük Güçler Rekabeti döneminin �artlar�na uygun stratejilere ihtiyaç duyuyor ve bu stratejileri pratikte aramak durumunda.

Bu nedenle, yeni ba�lam�n ihtiyaçlar�n� kar��layan bir seçenek anlam�nda, partnerlik stratejisi ABD’nin kritik önceli�i olarak de�erlendirilebilir. Partnerlik stratejisinin en temel ç�k�� noktas� ise yeni girilen dönemin sunmu� oldu�u �artlar ve bundan önceki bölgesel politikalardan al�nan derslerdir. Bu kapsamda, ABD bölgesel rekabet halinde oldu�u büyük güçlere kar�� koyma ve mevzi kazanma aray��lar�n� takip edecektir. Çünkü Büyük Güçler Rekabetinin do�as�n�n en önemli dinami�i, rakiplerin bölgesel ve küresel projeksiyonlara sahip güçlü devletler olmas�d�r. Bu durum da ABD’nin önceden izledi�i vekalet sava�� stratejisini de�i�tirmek yönündeki gereksinimi ortaya ç�kar�yor. Zira vekalet sava�lar�n�n esas araçlar� vekil güçler, büyük güçlere kar�� koymada ve stratejik ç�karlar olarak alg�lanan mevzileri kazanmada yetersiz kalmaktad�r.

Bu anlamda, vekil güçler önceli�inin yerini partnerlik stratejisinin ald���n� söylemek oldukça makul. Bununla birlikte, küresel ve bölgesel geli�meler de bu de�i�imi haber veren etkidedir. Bilhassa PKK/YPG/PYD’nin yeni finans ve lojistik kayna�� aray��lar� ve Türkiye’nin Kuzey Irak’taki PKK/YPG/PYD varl���na yönelik ba�latt��� Pençe-Kartal hava operasyonu üzerine, ABD D��i�leri Bakanl��� Sözcüsünün Rudaw News’e verdi�i demeçte PKK’y� bitirme hususundaki ortak i�birli�i ça�r�s� önemli referanslar� te�kil ediyor. Ayr�ca Türkiye’nin F-35 sava� uça�� program�na yeniden dahil edilmesi hususunda olumlu geli�melerin ya�anmas� da bir di�er somut ç�kt� �eklinde dü�ünülebilir. Yine �ran ve Çin aras�nda stratejik alanlarda 25 y�ll�k i�birli�i anla�mas�n�n gerçekle�mesine dair geli�melerin ya�anmas� da bu rekabetin kritik sonuçlar�ndan biri. Bununla birlikte, s�cak bir geli�me olarak, ABD D��i�leri Bakan� Mike Pompeo, demokrasilerin otokrasilere kar�� birlikte hareket etmesi gerekti�ini vurgulayan “Demokrasilerin Yeni �ttifak�” (New Alliance of Democracies) projesini ilan etti. Büyük Güçler Rekabeti döneminin manifestosu niteli�inde yap�lan bu aç�klama, ABD’nin küresel ve bölgesel ittifaklar�nda strateji de�i�imine gitti�inin pratikteki en önemli örneklerinden biri. Tüm bu geli�meler, Büyük Güçler Rekabetinin sundu�u ba�lama göre �ekillenen sonuçlar nezdinde ele al�nabilir. Di�er bir ifadeyle, bu sonuçlar, büyük güçler mücadelesinin, bölgesel de�i�imlerin ve yeni hizalanmalar�n ortaya ç�kmas�nda belirleyici rol oynad���n� gösteriyor.

Partnerlik stratejisinin temel hususlar� nelerdir?

Partnerlik stratejisi, esas�nda büyük güçlerle mücadelede uygulanacak bir seçenek. Büyük Güçler Rekabeti döneminin sundu�u ba�lamda, büyük güçlerin kar�� koyma ve mevzi kazanma aray��lar� bask�n bir e�ilim olaca��ndan, bu mücadelede büyük güçler de�erli ve stratejik araçlara ihtiyaç duyuyor. Büyük güçlerin bölgesel etkinli�i ve bask�n olma arzular� da bu temel hedef üzerinden �ekilleniyor. Öyle ki partnerlik stratejisi de belirlenen hedeflere ula�mak üzere mevcut ihtiyaçlar� kar��lamak için ortaya ç�km�� bir çözüm yoludur. Bu anlamda, partnerlik stratejisinin odak noktalar�na bak�lacak olursa, partnerlerin daha �effaf olmas�, daha güvenilir ve ölçülebilir olmas�, bununla birlikte hesap verilebilir olmas� temel kriterleri olu�turuyor. Bilhassa bölgesel anlamda, daha i�levsel ve kabiliyetli ortaklar yeni bölgesel stratejinin olmazsa olmaz araçlar� durumunda. Bu temelde, stratejinin ön gördü�ü özellikler, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) sürecinde dahi devlet olma fonksiyonlar�n� ve istikrar� sürdüren güçleri i�aret etmekte, ayr�ca rakip büyük güçlere kar�� mücadelede bölgesel seviyede stratejik noktalar� vurgulamaktad�r. Yani ABD’nin bölgesel varl���, oldukça maliyetli mukim askeri misyonlar üzerinden ya da oldukça problemli vekil güçlerden de�il de tüm bu araçlar�n yerini dolduracak, daha fonksiyonel ve kabiliyetli, devlet olma özelliklerine haiz aktörler üzerinden sa�lanacakt�r.

Bu de�i�imin vurgulad��� husus ise say�lar�n de�il fonksiyonun önemli oldu�u anlay���d�r. Öyle ki ABD yak�n zamanda Almanya’daki askeri varl���n� azaltaca��n� ilan etti. Al�nan bu karar, ABD’nin bölgesel varl���n�, öncelenen stratejik bölgelerdeki i�levsel devlet aktörleri üzerinden yürütmek istedi�inin somut bir göstergesi. Ayr�ca ABD, partnerlerin güvencesini de bu stratejik bölgeler aras�nda olu�acak ba�lant�larla temellendirecektir. Bu boyutuyla, muhtemel düzen, So�uk Sava�’ta görülen blok sistemi de�il, farkl� co�rafyalardaki bölgesel derecede önemli görülen noktalar�n ba�lant�s� üzerinden �ekillenen bir hizalanma sunacakt�r. Bu esasta, partnerlik stratejisi, eski bölgesel strateji ürünü vekalet sava�lar�n�n ana unsuru devlet d��� aktörlerin yerine, devlet olma unsurlar�n� kar��layan de�erli stratejik bölgeleri haiz, kabiliyetli aktörleri önceliyor. Bu durum, vekil güç ile partner güç aras�ndaki en önemli farklardan birini olu�turuyor. Zira bölgesel seviyedeki mücadelede yer alan di�er büyük güçlere kar�� koyabilmek için, devlet i�levlerini yerine getirebilen, daha i�levsel ve özel alanlarda yetkinlikleri bulunan aktörlere ihtiyaç duyulmaktad�r. Bu ihtiyaçlar�n ortaya ç�kmas� da beraberinde PKK/YPG/PYD gibi vekil güçlerin vadesinin doldu�u dü�üncesini getiriyor. Ayr�ca, eski ABD Ulusal Güvenlik Dan��man� John Bolton’�n yay�nlad��� kitapta (The Room Where It Happened) da “E�er PKK/YPG gibi aktörlerden vazgeçersek di�er co�rafyalardaki vekil güçlerin de ayn� talihe maruz kalabilece�i” dü�üncesinin hesaplamalara dahil edilmesi yönünde geçen ifadeler, ABD’nin art�k Orta Do�u’daki vekil güçlerinden vazgeçme e�i�inde oldu�unun, di�er bölgelerdeki vekil güçlerinin ak�betine dair olas�l�klar� dü�ündü�ünün bir göstergesi.

Bir i�levsel güç örne�i: Türkiye

Yeni girilen ba�lam�n sundu�u �artlar, bölgesel de�i�imlerin ana belirleyicisi niteli�inde. Bu noktada, aktörler de stratejilerini bu de�i�ime referansla, ak�ll� seçenekler üretme temelinde �ekillendiriyorlar. Zira büyük güçlerin ba�ar�s� makul stratejik tercihler üzerinden görülebilecek. “Teorik temelde tasarlanan partnerlik stratejisinin uygulamadaki somut örne�i kim olabilir?” diye sorulacak olursa, bu noktada Türkiye makul örneklerden biri. 15 Temmuz sonras� ABD-Türkiye ili�kileri her ne kadar gerilese de, partnerlik stratejisinin ve Büyük Güçler Rekabetinin dinamikleri ba�lam�nda, Türkiye’nin özellikle 15 Temmuz sonras� güç/kapasite art�r�m� ve bu kapasitenin Suriye, Libya, Do�u Akdeniz gibi bölgesel meselelerde olumlu sonuçlar üretmesi, Türkiye’nin gerçek bir i�levsel güç olmas�n� sa�lam��t�r. Çünkü Türkiye, sahip oldu�u kapasiteleri stratejik sonuçlara dönü�türerek hem co�rafi konumu hem de askeri kabiliyetleriyle büyük güçlerin dikkatini çeken bir pozisyonda konumlan�yor. Bu durum, Türkiye’nin Büyük Güçler Rekabetinin odak ülkelerinden biri olmas�na neden olmu�tur. Bu anlamda Türkiye, sahip oldu�u mevcut güç kapasiteleri ve tüm siyasi krizleri a�an reel politik varl���yla, büyük güçlerin vazgeçilmezi konumunda bulunuyor. Türkiye’nin, Libya ve Suriye’deki son hamleleriyle birlikte, özellikle bir S�HA/�HA gücü tan�mlanmas� temelinde sergiledi�i ba�ar�, Türkiye’yi bir büyük gücün tercih etmesi de�il, bir i�levsel güç olarak Türkiye’nin büyük güçleri seçebilme hürriyetine imkân sa�lam��t�r. Öyle ki artan rekabet e�ilimleri döneminde ba�ar�l� olmak isteyen büyük güçler, art�k Türkiye’nin mevcut konumunu göz ard� edemeyecek durumdalar. Her ne kadar böylesine kritik bir seviyeye eri�en Türkiye’den bahsediliyorsa da bu de�erli konum, Türkiye’ye yeni risk alanlar� da sunabilecektir.

[D�� politika ve güvenlik alan�nda çal��an Hur�it Dingil �stanbul Medeniyet Üniversitesi Uluslararas� �li�kiler Bölümü’nde doktora çal��malar�na devam etmektedir]

Anadolu Ajans� web

YAZARLAR

Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN

Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...

Dr. Metanet OĞUZ

�NSAN, �Z DE�ERLER�N� NASIL BEL�RLEMEL�? Devam�...

Beytullah DEMİRCİOĞLU

Haydut Devlet �fadesi Devam�...

Av. Mustafa KARAKAŞ

Anayasa De�i�ikli�i, Yarg� Tarafs�zl��� Devam�...

Şahmettin BALAHORLU

�SK�P (SKOPJE) / KUZEY MAKEDONYA Devam�...

Bayram KARA

AMER�KA YAZILARI-3 MASKE-D�N-B�L�M Devam�...

İdris ŞEKERCİ

28 �UBAT'IN SAHTE MA�DURLARINI DA SAHTE KAHRAMANLARINI DA TANIYORUZ Devam�...

Dr.Ali İmran BOSTANCIOĞLU

Be�eri Sermayeden Etkin �stifadeye Dair Devam�...

Muhammet BİNİCİ

BEN�M A�LEM Devam�...

Arslan ATEŞ

ETE KEM��E HAPSOLMAK Devam�...

شهم الدين بلاحورلو

اليوم العالم الاسلامي يقف علي حافة الهاوية Devam�...

Dr. Muhammad SAFAR د. محمد صفر

(3) خواطر رمضانية قرآنية Devam�...

Tuğba G�NEY

KAYGI VE TEVEKK�L Devam�...

Mustafa KASADAR

Ar damar� �atlayanlar�n al�ald�k�a al�almalar� Devam�...

FOTO GALER�

Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.