NATO�nun yeni me�ruiyet kayna�� �in mi?
�in�in NATO i�in bir tehdit olup olmad��� konusunda �ttifak �yeleri aras�nda ciddi g�r�� ayr�l�klar� var.
Geçen hafta yap�lan NATO zirvesinin ard�ndan haf�zalarda en çok yer eden konular, üye ülke liderleri aras�nda ya�anan gerginlikler ve Fransa Cumhurba�kan� Macron’un zirveden önce söyledi�i “NATO’nun beyin ölümü gerçekle�ti” sözlerine yönelik tart��malar oldu. Bu gerginlikler ve tart��malar “NATO’nun gelece�i ne olacak?” sorular�n�n yine zihinlerde canlanmas�na neden oldu.
Asl�nda bu sorunun uzun zamand�r soruldu�unu ifade etmek gerekir. So�uk Sava� dönemi boyunca Sovyet Rusya’dan kaynaklanan tehdit alg�s�, ABD’nin Bat� blo�u liderli�inin (baz� ufak istisnalar d���nda) sorgulanmamas� sonucunu do�urmu�tu. Sovyetler Birli�i ve Var�ova Pakt�’n�n da��lmas�n�n ard�ndan, ba�ta Fransa olmak üzere, baz� Avrupa ülkeleri art�k NATO ittifak�n�n ne kadar gerekli oldu�u sorusunu sormaya ba�lam��lard�. Bu çerçevede Avrupa’ya özgü yeni bir güvenlik yap�lanmas�n�n ad�m ad�m in�a edilmesiyle birlikte, ABD’nin Avrupa d���na itilmesini amaçlayan aktörler de hep var olageldi. Avrupa Birli�i içerisinde 1990’l� y�llarda geli�tirilen Ortak D�� ve Güvenlik Politikas� (ODGP) ile Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikas� (AGSP) bu aray��lar�n bir sonucu olarak ortaya ç�kt�. AB’yi ayn� zamanda bir güvenlik ortakl���na dönü�türmeyi amaçlayan bu mekanizmalar gitgide geni�letilerek bugüne kadar uzansalar da, NATO Avrupa’n�n temel güvenlik örgütü olarak kalmay� ba�ard�.
NATO üyeleri aras�ndaki bu görü� ayr�l�klar�n�n son NATO zirvesinin sonuç bildirgesine nas�l yans�d���na bak�ld���nda, ABD’nin görü�lerinin a��r bast��� görülüyor. Dokuz maddeden olu�an metinde, NATO üyelerine yönelik tehditler say�l�rken ismi geçen tek ülke Rusya oldu. Siber sald�r�lar ve terör gibi tehditlerin yan�nda, “Rusya’n�n agresif tutumunun Avrupa-Atlantik güvenli�ine yönelik bir tehdit olu�turdu�u” ifade edildi.
Bunun temel nedeni, AB üyesi ülkelerin bir k�sm�n�n ABD’nin Avrupa d���na itilmesine kar�� ç�kmas�d�r. Hatta “Atlantikçi” olarak bilinen bu ülkelerin say�s�n�n, günümüzde Avrupac�lara göre daha fazla oldu�unu da not etmek gerekir. Putin ile birlikte Rusya’n�n 1990’l� y�llardaki zafiyetini geride b�rakmas�, Gürcistan ve Ukrayna’dan ba�layarak eski nüfuz alanlar�na dönmeye yönelik bir çaba içerisine girmesi, Avrupa’ya özgü yeni bir güvenlik mimarisi in�a ederek “ABD’yi evine gönderme” hayalleri kuran çevrelerin geri ad�m atmalar�na yol açt�. Zaman zaman “Avrupa ordusu” kurmaktan bahsederek ortaya ç�ksalar da, bu hedeflerine ula�ma konusunda somut ad�mlar atmaktan uzak oldular. ABD Ba�kan� Trump’�n göreve geldi�i dönemde NATO’yu hedef alan sözlerine ra�men ittifak�n önemi azalmad�.
Belki iddial� bir varsay�m olacak ama, Rusya Putin ile birlikte eski güç politikas�na geri dönüp etraf�ndaki ülkeleri tedirgin etmeseydi belki de NATO �imdiye kadar da��lm�� olacakt�. Moskova’n�n agresif tav�rlar�ndan endi�e eden Avrupal� üyeler, NATO’nun ve dolay�s�yla ABD’nin Avrupa’daki varl���n�n en büyük savunucusu oldular. Polonya, Çekya, Romanya ve Balt�k devletleri gibi eski Do�u Bloku ülkeleriyle Danimarka ve Birle�ik Krall�k gibi klasik Amerikan müttefiklerinden olu�an bu ülkeler, Rusya’ya kar�� daha sert bir politika izlenmesi gerekti�ini ve NATO’nun savunma planlar�nda Rusya’n�n en büyük tehdit olarak s�n�fland�r�lmas�n� istiyorlar. Buna kar��l�k Fransa, Almanya ve Türkiye gibi önemli NATO üyelerinin Rusya ile i�birli�i eksenli bir ili�ki aray��� içerisinde olmas�, �ttifak'�n günümüzdeki en büyük çatlaklar�ndan birini olu�turuyor.
ABD Rusya’y� suçlayarak Orta Menzilli Nükleer Güçler Anla�mas�’ndan (Intermediate-Range Nuclear Forces [INF]) çekilirken, Fransa’n�n Moskova’n�n bu konudaki yeni teklifinin dikkate al�nmas� talebi Washington’u öfkelendiriyor. Almanya’n�n Kuzey Ak�m-2 do�algaz boru hatt�yla, Rusya’ya (Do�u Avrupa ülkelerini “bypass” ederek) Avrupa pazar�na eri�im imkân� sunmas� da Washington’� yapt�r�m tehdidinde bulunacak kadar k�zd�r�yor. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemleri almas� ve bu ülkeyle enerji alan�ndaki yo�un i�birli�i de ABD’yi çok rahats�z ediyor. NATO ülkelerine kendi kaya gaz�n� ve silahlar�n� satmak isteyen ABD için, kendisinin de�il de Rusya’n�n tercih edilmesi, kabul edilebilecek bir durum olarak görülmüyor. Ama ABD’nin dayatmalar�ndan rahats�z olan Avrupal� NATO üyelerinin, kendilerini Washington’�n askeri deste�ine daha az muhtaç b�rakacak politikalar�n aray��� içerisinde Rusya ile i�birli�ini önemsedikleri görülüyor. Örne�in Washington’�n PKK/YPG ve FETÖ konusundaki politikalar�n� kendisi için tehdit olarak gören Türkiye, bu konuda kendi kayg�lar�n� daha çok anlayan Rusya ile i� birli�ine yöneliyor. Ayn� �ekilde Amerikan Kongresi’nin silah sat��� konusundaki sürekli engellemeleri, Türkiye’yi Rus S-400’lerini almaya sevk edebiliyor. Benzer �ekilde, Trump’�n ba�kan olmas�n�n ard�ndan yapt��� bask�lar yüzünden Transatlantik güvenlik ortakl��� konusunda endi�eleri artan Almanya, Rusya ile i�birli�i ve diyalo�u art�rmaya yönelebiliyor.
NATO üyeleri aras�ndaki bu görü� ayr�l�klar�n�n son NATO zirvesinin sonuç bildirgesine nas�l yans�d���na bak�ld���nda, ABD’nin görü�lerinin a��r bast��� görülüyor. Dokuz maddeden olu�an metinde, NATO üyelerine yönelik tehditler say�l�rken ismi geçen tek ülke Rusya oldu. Siber sald�r�lar ve terör gibi tehditlerin yan�nda, “Rusya’n�n agresif tutumunun Avrupa-Atlantik güvenli�ine yönelik bir tehdit olu�turdu�u” ifade edildi. Ayn� �ekilde “Rusya’n�n Avrupa-Atlantik bölgesinin güvenli�i için risk olu�turan orta menzilli füzeler konu�land�rmas�na kar�� tedbir al�nd���n�n” alt� çizildi. Fakat belki Rusya ile i�birli�ini önceleyen üyelerin etkisiyle, “Diyalo�a ve Moskova’n�n tavr� izin verdi�i ölçüde Rusya ile yap�c� bir ili�ki kurmaya aç�k olmaya devam edilece�i” de metinde yer ald�.
Türkiye d���ndaki NATO üyelerinin de �ttifak'�n di�er baz� üyelerine yönelik rahats�zl�klar� var. Almanya ve Fransa’da birçok siyasetçi ABD’den gelen dayatmalara neden katland�klar� sorusunu sorarken, Do�u Avrupa ülkeleri baz� NATO üyelerinin Rusya kar��s�nda kendileriyle yeterince dayan��ma içerisinde olmad���ndan �ikâyetçiler. Buna kar��l�k NATO’nun Güney Avrupal� üyeleri, önemli bir güvenlik sorunu olarak gördükleri yasad��� göçün önlenmesi konusunda NATO’nun kendilerine destek vermedi�ini dü�ünüyorlar.
Yeni tehdit Çin mi?
Rusya’n�n tehdit olarak zikredildi�i NATO sonuç bildirgesinde Çin’e de yer ayr�ld��� görüldü. Ancak Rusya’n�n aksine Çin “tehdit” olarak tan�mlanmad�, “Çin’in artan etkisinin do�urdu�u zorluklara” de�inildi. Genel Sekreter Jens Stoltenberg zirve sonuç bildirgesini aç�klarken yapt��� aç�klamada, Çin’in ilk defa bir NATO zirvesinde analiz edildi�ini ve Çin’den kaynaklanan sorunlar� de�erlendirildi�ini ifade etti. Stoltenberg teknolojik silahlara büyük yat�r�mlar yapan Çin’in silahs�zlanma anla�malar�na dahil edilmesinin önemli oldu�unun da alt�n� çizdi.
Sonuç bildirgesinde ABD’nin iste�iyle “5G de dahil olmak üzere ileti�im güvenli�inin” vurgulanmas�, (Huawei firmas� çerçevesinde) 5G teknolojisi konusunda Çin’in üstünlü�ü ve bu ülke firmalar�n�n Bat�l� ülkelerin teknolojik altyap�s�n�n in�as�nda yer al�p almayacaklar� tart��mas�na yeni bir boyut getirdi. ABD bu konuyu önemli bir güvenlik sorunu olarak görüp Çin firmalar�n�n ilgili ihalelerden d��lanmas� konusunda bask� yaparken, Almanya gibi ülkeler Washington’dan bu alanda gelen bask�lardan rahats�zlar. Öyle görünüyor ki Çin’in NATO için bir tehdit olup olmad��� konusunda �ttifak üyeleri aras�nda ciddi görü� ayr�l�klar� var.
Gücün temel göstergeleri aç�s�ndan bak�ld���nda, Çin ile hesapla�may� öne çekmek ve bu konuda bütün NATO üyelerini arkas�nda görmek isteyen ABD’nin yanl�� bir hesap yapmad��� söylenebilir. NATO sonuç bildirgesinde Rusya bir “tehdit”, Çin ise sadece bir “sorun” olarak tan�mlansa da, gücün en önemli göstergeleri olan askeri harcamalar ve ekonomik kapasite aç�s�ndan, Çin’in yak�n ve orta vadede NATO için Rusya’dan daha büyük bir sorun haline gelebilece�i aç�kça görülüyor.
Askeri harcamada NATO aç�k ara önde
2018 rakamlar� aç�s�ndan bak�ld���nda, Çin’in Rusya’dan dört kat daha fazla askeri harcama yapt��� ve sekiz kat daha fazla milli gelire sahip oldu�u görülüyor. Çin 250 milyar dolarl�k askeri harcamas� ve 13,6 trilyon dolarl�k GSYH ile halen NATO toplam�n�n oldukça gerisinde olsa da, bu aç�lardan NATO’ya en yak�n kapasiteye sahip ülke pozisyonunda. Ayr�ca Çin’in NATO üyeleriyle kar��la�t�r�ld���nda halen oldukça yüksek bir h�zla büyüdü�ü dikkate al�n�rsa, bu ülke ile NATO aras�ndaki fark�n giderek kapand��� görülüyor. Bunun yan�nda karar alma mekanizmalar� aç�s�ndan kar��la�t�r�ld���nda, hükümetler aras� bir örgüt olan NATO’nun, oybirli�i �art� nedeniyle karar al�p harekete geçmesinin, tek bir merkezden karar alan Çin’e göre çok daha zor oldu�unu ifade etmek gerekir.
Nükleer güç aç�s�ndan bak�ld���nda ise Çin’in sadece NATO’dan de�il, Rusya’dan da geri bir güç oldu�u görülüyor. Ayn� �ekilde enerji kaynaklar� aç�s�ndan da Rusya’ya göre dezavantajl� bir Çin’den bahsetmek gerekir. Sahip oldu�u zengin do�algaz ve petrol rezervleri Rusya için ciddi bir güç kayna��yken, Çin’in bu aç�lardan büyük ölçüde d��a ba��ml� olmas� Pekin için önemli bir sorun. Fakat bu alanlardaki handikaplar�na ra�men Çin’in her geçen gün artan ekonomik ve askeri kapasitesi, NATO’nun kendisini haz�rlamas� gereken bir meydan okumay� ortaya koyuyor.
Londra zirvesindeki gerginlikler, NATO’nun böyle bir meydan okumaya haz�rl�kl� olmad���n� gösteriyor. Baz� ülkeler art�k NATO’nun kendi güvenlik ç�karlar�na hizmet etmedi�ini dü�ünüyorlar. PKK’n�n Suriye kolu oldu�u aç�kça bilinmesine ra�men YPG’yi bir terör örgütü olarak kabul ettirme konusunda Türkiye’nin NATO müttefikleriyle ya�ad��� zorluk bunun örneklerinden biri. Ankara genel olarak terörle mücadelesinde müttefikleri taraf�ndan yaln�z b�rak�ld���n�, hatta baz� NATO üyelerinin Türkiye’nin güvenli�ini hedef alan terör örgütlerine destek verdi�ini dü�ünüyor.
Türkiye d���ndaki NATO üyelerinin de �ttifak'�n di�er baz� üyelerine yönelik rahats�zl�klar� var. Almanya ve Fransa’da birçok siyasetçi ABD’den gelen dayatmalara neden katland�klar� sorusunu sorarken, Do�u Avrupa ülkeleri baz� NATO üyelerinin Rusya kar��s�nda kendileriyle yeterince dayan��ma içerisinde olmad���ndan �ikâyetçiler. Buna kar��l�k NATO’nun Güney Avrupal� üyeleri, önemli bir güvenlik sorunu olarak gördükleri yasad��� göçün önlenmesi konusunda NATO’nun kendilerine destek vermedi�ini dü�ünüyorlar.
Sovyetler Birli�i’nin da��lmas� sonras�nda NATO’nun do�uya geni�lemesine �ahit olmu�tuk. �imdi Çin ve Rusya’n�n baz� NATO üyeleriyle kurduklar� yak�n ili�kiler, NATO’nun geri çekilmesini konu�aca��m�z bir döneme girdi�imizin i�aretçisi olabilir. E�er NATO kendi içerisindeki güvensizlikleri sona erdirip Çin ve Rusya’dan gelen bu meydan okumalara do�ru cevab� veremezse, bu sürecin sonunda NATO diye bir ittifak da kalmayabilir. Ama NATO’nun lider ülkeleri do�ru politikalar� geli�tirebilirlerse, Çin’in yükseli�i NATO’nun ömrünü de uzatabilir.
[Prof. Dr. Kemal �nat Sakarya Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararas� �li�kiler Bölümü ö�retim üyesidir]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.