M�sl�man bir fikir adam� ve �zg�rl�k sava���s�: Aliya �zetbegovi�
Eski Yugoslavya d�neminde M�sl�man Bo�naklar�n dini ve milli bilincini uyand�rmak i�in m�cadele eden ve bu u�urda iki kez hapse at�lan ba��ms�z Bosna Hersek'in ilk Cumhurba�kan� Aliya �zetbegovi�, vefat�n�n 17. y�l�nda an�l�yor.
�slam bilincinin uyand�r�lmas� ve Müslüman Bo�naklar�n ülkedeki di�er halklarla e�it say�lmas� için gençlik y�llar�ndan itibaren mücadele eden Aliya �zetbegoviç, S�rp ve H�rvatlar�n Bosna Hersek'i aralar�nda payla�mak amac�yla 1990'larda ba�latt��� sald�r�larda da ülkesinin ba��ms�zl���n� korumay� ba�ard�.
Aliya �zetbegoviç, Mustafa ve Hiba çiftinin be� çocu�undan biri olarak 8 A�ustos 1925'te Bosanski Samac �ehrinde do�du. 3 ya��ndayken ailesiyle Saraybosna'ya ta��nan ve e�itimini burada tamamlayan Aliya, daha gençlik dönemlerinde Müslüman nüfusa yönelik ayr�mc�l�klara kar�� ç�kan isimler aras�nda yer ald�.
�kinci Dünya Sava�� devam ederken, H�rvatistan'daki fa�ist Usta�a rejimi Bosna Hersek'i ilhak ederek burada Ba��ms�z H�rvatistan Devleti'ni (NDH) kurdu. Ülkedeki Müslümanlar "H�rvat" ilan edilirken, Yahudi, S�rp ve Romanlar büyük zulümlere maruz kald�. Müslüman Bo�naklar ile rejimle ayn� fikirde olmayan H�rvatlar da bu zulümden nasibini ald�. Di�er yandan, "�rkç�" S�rplar�n olu�turdu�u Çetnik hareketi de etkin oldu�u bölgelerde Müslümanlar� katletmeye ba�lad�. Çetniklerin ana hedefi, S�rp olmayan tüm milletleri bu co�rafyadan tamamen temizlemekti.
Aliya, eski Yugoslavya Krall��� döneminde, ana amac� ülkedeki Müslüman Bo�naklar� dini ve milli konularda bilinçlendirmek olan "Genç Müslümanlar" isimli olu�umun öne ç�kan isimleri aras�nda yer ald�. Bu hareket, Müslümanlar�n ülkedeki di�er etnik ve dini gruplarla e�it haklar elde etmesini amaçlad��� gibi, Çetnik ve Usta�alar�n y�kt��� Müslüman evlerinin ve camilerin yeniden in�as� için çal���yordu.
�lk hapis cezas�
�kinci Dünya Sava��'n�n akabinde kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, fa�izme galip gelse de dini ve milli konularda Müslüman Bo�naklar�n sorunlar�na çözüm olmad�. Aralar�nda Aliya'n�n da bulundu�u "Genç Müslümanlar" olu�umunun baz� üyeleri, "din bilincinin uyand�r�lmas�" yönündeki faaliyetleri nedeniyle 1946'da tutukland�. 21 ya��ndaki Aliya, 3 y�l hapis cezas� ald�.
Cezaevinden ç�kt�ktan sonra Ziraat Fakültesine kaydolan Aliya, 2 y�l sonra ise Hukuk Fakültesine geçip buradan mezun oldu.
Halida ile 1949'da dünyaevine giren Aliya'n�n Leyla, Sabina ve Bakir adlar�nda üç çocu�u oldu.
Marksist-Leninist görü�lere sahip Josip Broz Tito liderli�indeki eski Yugoslavya döneminde de insan haklar� mücadelesini sürdüren Aliya, "Preporod", "Takvim" ve "Glasnik" gibi gazete ve mecmualarda kimli�ini if�a etmeden yaz�lar yazd�. Aliya yaz�lar�n�, çocuklar�n�n ba� harflerinden olu�an "LSB" mahlas� ile yay�mlad�.
�slam dünyas�n�n içinde bulundu�u durumla yak�ndan ilgilenen Aliya, 1960'larda yazmaya ba�lad��� "�slam Deklarasyonu" isimli eserini 1970'te yay�mlad�.
"Saraybosna Süreci" ve ikinci hapis dönemi
Tito'nun 1980'de ölmesiyle Yugoslavya'da a��r� milliyetçi söylemler yeniden ortaya ç�kt�. O y�llarda ceza kanununa "ifade suçu" da eklendi. Aliya, yazd��� "Do�u ve Bat� Aras�nda �slam" isimli eseri yay�mlanmadan hemen önce, 1983 y�l�nda beraberindeki 12 Müslüman ayd�nla tutukland�.
"Saraybosna Süreci" olarak adland�r�lan tarihi dava ba�lad�. Aliya ve di�er Müslüman ayd�nlar, ifade suçundan ve organize örgüt kurarak dü�manca faaliyette bulunmaktan suçlu bulundu. Aliya'n�n mahkumiyet karar�, "�slam Deklarasyonu" isimli kitab�ndaki ifadelerine dayand�r�ld�. Aliya, 14 y�l hapse mahkum edildi.
Cezaevinde geçirdi�i dönemde de yazmay� sürdüren Aliya, "Özgürlü�e Kaç���m - Zindandan Notlar: 1983-1988" isimli eserini burada kaleme ald�.
Aliya, 1988'de afla serbest kald�.
Demokratik Eylem Partisinin ilk genel ba�kan� seçildi
Aliya, 1990'da kurulan ve bugün de Bosna Hersek'teki en büyük Bo�nak partisi konumundaki Demokratik Eylem Partisinin (SDA) ilk genel ba�kan� seçildi. SDA, ilk çok partili seçimde Bosna Hersek'te en çok oyu al�rken, Aliya da eski Yugoslavya'daki 6 sosyalist cumhuriyetten biri olan Bosna Hersek'in ba�kan� oldu.
Yugoslavya'n�n da��lmas� ve Bosna'daki sava�
Yugoslavya, 1990'lar�n ba��nda parçalanmaya ba�lad�. Yugoslav Halk Ordusu (JNA) 1991'de Slovenya'da çat��malar� provoke ederken, k�sa bir zaman sonra H�rvatistan'da da çat��malar ç�kt�. Bu çat��malar, 1991'de Bosna Hersek'in Ravno ve Popovo köylerine de s�çrad�.
Yugoslavya'n�n da��lma sürecine girmesiyle Bosna Hersek'te de ba��ms�zl�k meselesi gündeme geldi. Daha sonra Bosna'daki sava�ta i�ledi�i suçlardan müebbet hapse mahkum edilecek olan S�rp siyasetçi Radovan Karadzic, ba��ms�zl�k fikrine kar�� ç�karken sava� olmas� halinde ülkedeki Müslümanlar�n yok olaca��n� savunuyordu.
Tarihi "ba��ms�zl�k" referandumu 29 �ubat-1 Mart 1992'de yap�ld�. Bosnal� S�rplar�n büyük ço�unlu�unun boykot etti�i referanduma kat�lanlar�n yüzde 99,7'si ba��ms�z Bosna Hersek için "evet" dedi.
Referandumun ard�ndan JNA ve silahland�rd��� paramiliter S�rp gruplar, Bosna Hersek'in farkl� �ehirlerinde sald�r�lar ba�latt�. Aliya, tüm Bosnal�lar� bu sald�r�lara kar�� koymaya ça��r�yor, ba��ms�zl�k yanl�lar� Aliya'n�n liderli�inde çetin bir mücadele veriyordu.
S�rp paramiliter gruplar, kad�n ve çocuklar dahil sivillere yönelik büyük katliamlar yap�yordu. �nsanlar evlerinden sürülüyor, kad�nlara tecavüz ediliyor, �slam'a ve Müslümanlara dair ne varsa yok ediliyor, toplama kamplar�nda sivillere ak�l almaz i�kenceler yap�l�yordu.
Ülkenin ba��ms�zl���n� savunanlar, kuzeyde ve do�uda S�rplara kar�� sava��rken, güneyde ve bat�da ise H�rvatlarla çetin bir mücadele veriyordu.
S�rp güçleri taraf�ndan 3,5 y�l ku�atma alt�nda tutulan ba�kent Saraybosna'n�n yan� s�ra Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça gibi birçok �ehirde büyük katliamlar, soyk�r�mlar ya�and�.
Sava��n bilançosu a��r oldu
Dayton Bar�� Anla�mas� ile 1995'te sona eren sava��n bilançosu çok a��r oldu. 200 bine yak�n ki�i hayat�n� kaybederken, 1 milyondan fazlas� evini terk etmek zorunda kald�.
Anla�ma ile Bosna Hersek iki entite (Bosna Hersek Federasyonu ve S�rp Cumhuriyeti) ile Brçko Özerk Bölgesi'ne ayr�ld�. Bosna Hersek Federasyonu da 10 kantondan olu�acakt�.
Aliya, silahlar� sustursa da ülkeye karma��k bir siyasi yap� getiren Dayton'a ili�kin, "Bu adil bir bar�� de�il ancak sava��n sürmesinden daha iyidir." ifadelerini kullanm��t�.
Aliya �zetbegoviç "ba��ms�z" Bosna Hersek'in ilk cumhurba�kan� ve daha sonra yeni siyasi yap�da Devlet Ba�kanl��� Konseyinin ilk ba�kan� oldu.
Aliya, 19 Ekim 2003'te vefat etti
Sa�l�k sorunlar� nedeniyle 2000 y�l�nda Devlet Ba�kanl��� Konseyindeki görevinden istifa eden Aliya, partisinin 2001'deki kongresinde de genel ba�kanl��a aday olmayaca��n� aç�klad�.
Bosna Hersek halk�na uluslararas� arenada tan�nan, ba��ms�z ve egemen bir devlet b�rakan Aliya, 19 Ekim 2003'te ba�kent Saraybosna'da hayat�n� kaybetti.
Vefat�ndan önce Aliya'n�n son görü�tü�ü devlet adam� ise Cumhurba�kan� Recep Tayyip Erdo�an oldu.
Cenazesine farkl� ülkelerden 150 binden fazla ki�inin kat�ld��� Bo�nak lider, vefat�ndan önce "�ehitlerin aras�nda mütevazi bir mezara defnedilmek istedi�ini" vasiyet etmesi üzerine Saraybosna'daki Kovaçi �ehitli�i'ne gömüldü.
Fikir adam� ki�ili�iyle de tan�nan Aliya, ard�nda "Do�u ve Bat� Aras�nda �slam", "�slam Deklarasyonu", "Özgürlü�e Kaç���m", "Tarihe Tan�kl���m" ve "Köle Olmayaca��z" gibi eserler b�rakt�.
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.