Karaba�'da kim kazand�? Azerbaycan��n 44 g�n s�ren operasyonla Ermenistan�� topraklar�ndan ��kard��� ikinci Karaba� sava��, sadece iki �lke aras�nda ya�anan bir sava� de�il, Kafkasya�n�n yeni jeopolitik durumunun da kilometre ta�� oldu.
2020 y�l�n�n ku�kusuz en önemli geli�mesi, Azerbaycan’�n i�gal edilmi� topraklar�n� kurtarma operasyonuydu. Azerbaycan’�n 44 gün süren operasyonla Ermenistan’� topraklar�ndan ç�kard��� ikinci Karaba� sava��, sadece iki ülke aras�nda ya�anan bir sava� de�il, Kafkasya’n�n yeni jeopolitik durumunun da kilometre ta�� oldu. Böylece Kafkasya’n�n dünü ile yar�n� aras�nda köklü bir de�i�im ya�and�. Kafkasya’daki bölgesel güç de�i�imi ve yeni jeopolitik gerçeklik küresel ve bölgesel güçler taraf�ndan kabul edilmi� oldu. Rusya Devlet Ba�kan� Vladimir Putin’in Türkiye Cumhurba�kan� Recep Tayyip Erdo�an hakk�nda söyledi�i övgü dolu sözler bu gerçekli�in alt�n� çiziyordu. Kar��l�kl� nezaket ifadeleri ise (yeni oyun kurucular�n niyetleri ciddi olmakla beraber) verilen sözler ve liderler aras�nda belirlenen kurallar dahilinde rekabetin devam edece�inin i�aretleriydi. Astana ile ba�layan ve Libya ve Kafkasya’da devam eden Rusya-Türkiye ili�kisinin asl�nda bu bölgelerde di�er küresel ve bölgesel oyuncular�n etkinli�i azaltt���n�, jeopolitik pastan�n iki dilimini hayli büyüttü�ünü görmekteyiz. Rusya ile Türkiye’nin payla��m�ndan sonra masada artanlarla yetinmek zorunda kalan di�erleri, bu durumdan çok rahats�z oldu�unu art�k aç�k aç�k beyan ediyorlar ve bu iki ülkeye yönelik giderek artan d�� bask�lar� art�k demokratik gerekçelerle de kamufle edemiyorlar.
Da�l�k Karaba�’da Avrupa Güvenlik ve ��birli�i Te�kilat� (AG�T) Minsk Grubu masas�n�n devrildi�ini anlayan Fransa ve ABD’nin tepki göstermesine f�rsat tan�madan Rusya ve Türkiye’nin bu masay� yeniden kurmu� olmas�, bu iki devletin iradesiyle bölgede kal�c� istikrar�n olu�aca��na dair umutlar� art�r�yor. Liderlerin beyanlar�n�n yan� s�ra bölge halklar�n�n da bunu umut etti�i, sokak röportajlar�ndan ve haber ak��lar�ndan görülmekte. Fakat hem Rusya’da hem Türkiye’deki siyasi analistler ve güvenlik uzmanlar�, yeni Kafkasya masas� hakk�nda olu�an tedirginliklerini de gizlemiyorlar: �stikrar olmazsa, ya�anacak sava��n dünyay� felakete götürebilece�inin herkes fark�nda.
Karaba� masas�nda kazanan taraflar
Ku�kusuz ikinci Karaba� sava��n�n kazanan� Azerbaycan oldu. ��gal alt�nda bulunan 7 ilçeyi (rayonu) ve manevi de�eri yüksek olan �u�a’y� kurtaran Azerbaycan hem 30 y�ll�k sürgüne son verdi hem de bu sürgünün yol açt��� manevi zarar� telafi etmi� oldu. Azerbaycan halk� art�k 30 y�l önce terk etti�i evlerine dönme imkan�na sahip oldu. Azerbaycan ayr�ca Güney Kafkasya’da ekonomik, askeri ve siyasi olarak en güçlü devlet oldu�unu da ispatlam�� durumda. Rusya, �srail ve Türkiye’den ald��� silahlarla birlikte kendi üretti�i silahlar� kullanan, ba�ar�l� bir Türk ordusu olarak kendisini yeniden konumland�ran Azerbaycan silahl� kuvvetleri, e�it �artlarda ne kadar etkili bir güç oldu�unu da sergilemi� oldu. Bu güç gösterisi, bölge devletlerine ve küresel güçlere hem Azerbaycan hem de Türkiye’yle ilgili at�lacak ak�ls�z ad�mlar�n y�k�c� sonuçlar�n� bildirdi. Böylece Avrasya ba�kentlerindeki siyasi palyaçolar�n “vural�m”, “asal�m” sözlerinin kendilerine nas�l geri dönece�i de gösterilmi� oldu. Bakü bölgesel aktör olarak güçlenirken e�itler kulübün de tam üyesi oldu.
Azerbaycan
Azerbaycan’�n iç siyasetinde, Bat�’n�n demokrasi ad�na endi�e etti�i istikrar risklerinin ortadan kalkt���n�, Azerbaycan halk�n�n �lham Aliyev’e yönelik artan güveniyle, art�k Bakü’de iç siyasetin de uzun vadeli olarak istikrarl� hale geldi�ini söylemek mümkün.
Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) pandemisinin etkilerinin, küresel ekonominin yava�lamas�n�n ve enerji piyasas�ndaki fiyat dü�ü�lerinin getirdi�i zorluklara eklenen i�galden kurtar�lan bölgelerin yeniden imar yükü ve sava��n a��r faturas�, Bakü’yü mutlaka zorlayacakt�r; fakat yeni statüko Azerbaycan’� bölgenin ana transit ülkesi haline getirmi� oldu. Bakü’nün do�u-bat� ve kuzey-güney lojistik hatlar�n�n geçi� noktas� haline gelmesinin, enerji gelirlerine ba��ml�l���n� azaltaca��n� tahmin etmek mümkün. Karaba�’da kurtar�lan bölgelerin tar�msal aç�dan verimlili�inin ve Karaba�’da Ermeniler taraf�ndan i�letilen alt�n madeni ve hidroelektrik santralinin kontrolünün ele geçirilmesinin Bakü ekonomisine katk� sa�layaca�� da a�ikâr. Ayr�ca bölgesel imar ve altyap� projeleri de Azerbaycan ekonomisinin canl� kalmas�na katk� sa�layacakt�r. Karaba� üzerinden Nahç�van’a aç�lacak lojistik koridorun da büyük bir ekonomik de�er ta��d��� hem bölgesel hem de küresel uzmanlar taraf�ndan söyleniyor.
Böylece Azerbaycan’�n kazand�klar�n�n kaybettiklerinden kat kat fazla oldu�unu söylemek mümkün; fakat risklerin de artt���n�n alt�n� çizmek gerekiyor. En önemli risk Azerbaycan topraklar�na (bar�� gücü format�nda da olsa) Rusya’n�n askeri olarak geri dönmesidir. Askeri olarak Rusya’y� dengelemek ad�na Türkiye’nin de buraya kendi bar�� gücünü göndermi� olmas� istikrar için önemli geli�me, fakat Azerbaycan’�n art�k iki jeopolitik devin bilek güre�i yapt��� bir masa oldu�u da hiçbir zaman unutulmamal�. Daha önce ABD, �srail ve Avrupa Birli�i (AB) ile rahat ili�kiler kuran Bakü, bundan sonra öncelikle Türkiye’nin ve Rusya’n�n fikrini alacakt�r. Otuz y�l boyunca Ermenistan üzerinden Rusya’ya kar�� sürekli çok yönlü destekleyici bir siyaset izleyen Bakü için yeni durum, elde etti�i ba�ar�ya k�yasla zorlu bir süreç olmayabilir. Hatta Bakü bu durumu, Rusya ile var olan ili�kilerini geli�tirmekle, kendi lehine kullanabilir. Rusya’n�n Ermenistan’daki askeri üssüne ula�an ikmal yollar�n� açarak, Gürcistan yerine alternatif bir lojistik koridoru olu�turarak Bakü Rusya’yla stratejik ortak statüsüne ula�an yeni ili�kiler geli�tirebilir; böylece Rusya’n�n bar�� gücü de Bakü için Rusya ile ili�kilerde bir teminat haline dönü�ebilir. Sonuç olarak, Azerbaycan ku�kusuz bu i�in kazanan� oldu.
Türkiye
Karaba� sava��n�n bir di�er kazanan�n�n da Türkiye oldu�u tart���lmaz bir gerçek. Türkiye’nin �HA/S�HA sava� takti�i daha önce de etkinli�ini kan�tlam��t�; Suriye ve Libya’da düzenli ordu düzeyindeki militer güçlere kar�� etkinli�i göstermi�ti. Fakat Karaba� sava��nda Türkiye’nin Azerbaycan ordusuna verdi�i e�itim ve sava� taktikleri, iki düzenli ordu aras�nda ya�anan sava�ta da Türkiye’nin ba�ar�s�n� sergilemi� oldu. Türkiye’nin savunma sanayiinin küresel pazarda bundan daha etkili bir tan�t�m� dü�ünülemezdi. Jeopolitik olarak Avrasya’da a��rl���n� art�ran Türkiye, art�k sadece co�rafi olarak bulundu�u bölgenin bir gücü veya NATO içinde Bat�’ya ba�l� bir güç de�il, küresel çapta ba��ms�z bir aktör olarak alg�lanmaya ba�lad�. Türkiye nükleer silah� olmadan nükleer silahl� süper güçler kulübüne girmi� oldu. Türkiye’nin �slam dünyas�n�n da koruyucusu olarak kendi konumunu güçlendirdi�ini söylersek mübala�a etmi� olmay�z.
Do�udan bat�ya uzanan lojistik ve enerji hatlar�n�n güvenli�ini Türkiye’nin sa�layabilece�i mesaj� da Karaba� üzerinden net olarak verildi. Ermenistan’�n 2020’nin Nisan ay�nda enerji hatlar�na yönelik hamlelerinin bedelini a��r ödedi�i, Türkiye’nin kendi ulusal ç�karlar�na zarar vermeye çal��anlara a��r bedeller ödetece�i dünyaya gösterilmi� oldu. Böylece yeni Türkiye’nin yeni küresel aktörlük konumu hem Bat�’ya hem de Do�u’ya kabul ettirildi. Türkiye’nin bu �ekilde küreselle�mesinin, dünyan�n “be�ten büyük” olmas�n�n bir sonucu olarak, ileride Birle�mi� Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) be�li yap�s�n�n da de�i�ece�inin, yeni küresel düzenin Türkiye olmadan kurulamayaca��n�n erken bir emaresi oldu�unu söylersek de yine mübala�a etmi� olmay�z; bu, Türkiye’ye yönelik bir iltifat de�il, yeni Türkiye’nin gerçeklerini ifadedir.
Rusya
Rusya Güney Kafkasya için Bat�’yla girdi�i çat��mada bölgeyi tamamen kaybedecekken bölgesel varl���n� güçlendirmi� oldu. Bu güçlenmenin me�ruiyetinin de tart��mas�z oldu�unu söylemek mümkün. Asl�nda Da�l�k Karaba�’da Rusya, K�r�m’da oldu�u gibi, kur�un atmadan jeopolitik bir ba�ar� elde etti. Bu ba�ar�y� elde ederken Rusya Güney Kafkasya’y� Bat�’yla de�il Türkiye ile payla�t�. Putin ayr�ca Ermenilere, Bat�l�la�man�n a��r bir bedeli olaca��n� da Azerbaycan silahl� güçleri üzerinden göstermi� oldu.
Ermenistan
Ermenistan’�n en büyük hatas� ise geçmi�te Rusya’y�, bugün ise Bat�’y� kom�ular�yla ili�kilerinde bir bask� arac� olarak kullanmaya çal��mas�yd�. Kurnazl�k yaparak küresel güçleri bölgesel kavgalarda kullanmaya çal��an Ermenistan, asl�nda küresel güçlerin oyunca�� oldu ve en kritik döneminde desteksiz b�rak�ld�. Bu durumdan ders ç�kar�p yeni olu�an gerçeklere göre kom�ular�yla ili�kilerini yeniden kurmas� gerekirken, Ermenistan hem içeride siyasi krize sürüklendi hem de rövan�ist bir ak�nt�ya kap�ld�. Net olarak kaybetti�i sava�� ulusal bir ba�ar�ya dönü�türmesi mümkün olan Ermenistan, rövan�ist söylemlerle iktidara gelmeye çal��an siyasi güçlerle ulusal bir felakete do�ru ilerliyor. Asl�nda Pa�inyan için bu yenilginin bir f�rsat oldu�unun alt�n� çizmek gerekiyor. Yenilgi sonras� iktidardan uzakla�may� dü�ünmeyen ve att��� her ad�m halk� taraf�ndan olumsuz alg�lanan Pa�inyan, Da�l�k Karaba� Ermeni sorununu Rusya’n�n sorumlulu�una yükleyerek, Türkiye ve Azerbaycan ile h�zla iyile�me sürecine girebilir. E�er bu ad�mlar� atar da s�n�rlar� açarsa, Pa�inyan h�zla iyile�en ekonomi sayesinde yeni seçimleri kazanarak bir dönem daha iktidar olma f�rsat�na sahip olur. Bu f�rsat Pa�inyan’a istedi�i reformlar� yapma imkân� da sunar ve sava�� kaybeden, lanetlenmi� bir yönetici yerine, reformcu ve kurtar�c� olarak tarihe geçebilir. Rusya’n�n ve eski yöneticilerin, Pa�inyan kar��t� muhalefetle birlikte, kaybedilen sava��n da etkisiyle Pa�inyan’� eski Gürcistan Cumhurba�kan� Mihail Saaka�vili gibi siyasi mülteciye dönü�türmesi de kuvvetli bir ihtimal; fakat bundan sonra gelecek yönetim, bugün olu�an statükoya uymak zorunda kalacak. Ermenistan’�n devlet olarak varolu�unun ancak kom�ular�yla uzla�an bir siyaset sayesinde mümkün oldu�unun alt�n� çizerek, asl�nda sava�� kaybeden Ermenistan’�n da Karaba� ate�kes mutabakat�na uyarak, var olan durumu kendi lehine çevirmesi ve kazanan tarafa geçmesinin mümkün oldu�u söylenmeli.
Genel olarak, bölgenin istikrarl� hale gelmesinin hem çat��maya dahil dört ülke (Rusya, Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan) için kazanç oldu�unu söyleyebiliriz. Gürcistan ve �ran için de bölgenin istikrarl� olmas�n�n müspet oldu�u söylenebilir; fakat Rusya’n�n güçlü bir �ekilde Güney Kafkasya’ya yerle�mesinin Gürcistan için endi�elendirici olaca�� da kesin. Türkiye’nin bu hususta denge unsuru olmas� Gürcistan’�n i�ine yararken �ran için endi�eye sebep olacak gibi görünüyor. Bu iki devletin yeni Kafkasya masas�nda küresel aktörlerle de�il Türkiye ve Rusya ile do�ru bir siyaset izlemesi, ulusal ç�karlar� aç�s�ndan olumlu sonuçlar do�uracakt�r. Güney Kafkasya’da bölge d��� aktörlere (ABD, Fransa ya da di�er küresel güçlere) dayanarak oyun oynamaya çal��acak bölgesel devletlerin Ermenistan’�n ya�ad�klar�n� iyi analiz etmesi gerekiyor.
[Grozni ve �stanbul’da ya�ayan ara�t�rmac� gazeteci Saslanbek �saev Rusya, Kafkasya ve Türkiye ili�kileri alan�nda uzmanla�m��t�r]
“Görü�” ba�l���yla yay�mlanan makalelerdeki fikirler yazar�na aittir ve Anadolu Ajans�’n�n editöryel politikas�n� yans�tmayabilir.
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.