H�sn� M�barek'in siyasi miras�
H�sn� M�barek d�neminin iki temel �zelli�i bask� ve yolsuzlu�un yayg�n olmas�d�r. G�stermelik siyasi partiler kurulsa da bunlar muhalif olmaktan �ok, g�r�nt� olu�turmak ama�l� faaliyet g�sterdiler.
M�s�r’�n en uzun süre iktidarda kalan devrik lideri Hüsnü Mübarek 25 �ubat’ta 92 ya��nda hayat�n� kaybetti. 1928 y�l�nda M�s�r’�n Menufiye vilayetinde fakir bir ailede do�an Mübarek, Harp Akademisi’nden 1949 y�l�nda mezun oldu. Ard�ndan M�s�r Hava Kuvvetlerine kat�larak yükselmeye ba�lad�. 1952 y�l�nda Cemal Abdünnas�r’�n “Özgür Subaylar” olarak bilinen milliyetçi subaylarla yapt��� darbeyi ve takip eden dönü�ümü genç bir subay olarak yak�ndan izlemi�ti. 1967 Alt� Gün Sava�lar� sonunda �srail kar��s�ndaki yenilgi, M�s�r’da milliyetçi politikalar� krize soktu ve bu yenilgi M�s�r’�n lider rolünün ve bölgedeki etkisinin epey zay�flamas�na neden oldu.
- Eski M�s�r Cumhurba�kan� Mübarek öldü
- M�s�r’a diktatörlü�ü miras b�rakan lider: Hüsnü Mübarek
1970’lerin ba��nda Abdünnas�r’dan yönetimi devralan Enver Sedat, 1972’de Hüsnü Mübarek’i Hava Kuvvetleri Komutan� olarak atad�. 1973 y�l�nda �srail’e yap�lan sürpriz sald�r�n�n planlamas�nda kritik rol oynad��� için giderek y�ld�z� parlam�� ve mare�al yap�lm��t�. Çok geçmeden, 1975 y�l�nda Sedat taraf�ndan devlet ba�kan� yard�mc�s� olarak atand�. Enver Sedat, Abdünnas�r’�n Bat� kar��t� yakla��m�n� terk ederek M�s�r’� Bat� yanl�s� bir hatta yerle�tirdi. �srail’le yap�lan Camp David Anla�mas� örne�inde oldu�u gibi, Ba�kan Yard�mc�s� Mübarek �srail’le normalle�meye aç�ktan destek vermemi�, ama muhalefet de etmemi�ti.
Mübarek �srail’le yap�lan anla�man�n ard�ndan, M�s�r’a bölge halklar�ndan ve di�er Arap ülkelerinden yöneltilen sert tepkilere birebir �ahit oldu. Bu tepkiler sonucunda Enver Sedat 1981 y�l�nda bir suikastla öldürülünce, do�al olarak görevi Ba�kan Yard�mc�s� Hüsnü Mübarek devrald�. Mübarek 1980’lerde ba�layan 30 y�ll�k yönetiminde Sedat’�n politikalar�n� devam ettirdi. �srail’le yap�lan anla�may� iptal etmedi ve ABD ile de yak�n ili�kiler kurdu. Camp David’in olumsuz etkisiyle Arap Ligi’nden at�lan M�s�r’�, eskisi kadar olmasa da Arap siyasi sahnesine geri döndürdü.
Mübarek'in 1980'lerde ba�layan 30 y�ll�k döneminde, muhaliflere ve gençlere yönelik polisin tacizleri, yarg�s�z hapisler yayg�nla�t�. Medya, üniversiteler ve camilerde denetim ve sansür artt�. Bütün kapal� ve merkezi yönetimler gibi M�s�r’da da eskiden beri var olan yolsuzluk önemli bir sorun olmaya devam etti.
Abdünnas�r döneminde kötü olan Suudi Arabistan-M�s�r ili�kileri Sedat döneminde normalle�meye ba�lam��t�. Ancak Camp David Anla�mas�’na Suudi Arabistan bile tepki göstererek M�s�r’a mesafeli davranm��t�. Mübarek yönetimi Arap dünyas�yla ili�kilerini normalle�tirerek özellikle Suudi Arabistan ile yak�n ili�kiler geli�tirme yoluna gitti. Mübarek döneminin en önemli bölgesel geli�mesi ise 1980-1988 y�llar� aras�nda gerçekle�en �ran-Irak Sava�� oldu. M�s�r bu dönemde �ran’a kar�� Irak’� askeri ve ekonomik olarak destekledi. Saddam Hüseyin döneminde, oldukça geli�mi� olan Irak’ta bir milyona yak�n M�s�r vatanda�� çal��maktayd�. 1983’te Filistin Kurtulu� Örgütü’yle (FKÖ) yak�nla�arak Filistin davas�na k�smen de olsa önem verdi. Artan normalle�me ve göz ard� edilemeyecek önemi dolay�s�yla, M�s�r 1989 y�l�nda Arap Ligi’ne tekrar kabul edildi.
Sedat'�n, Müslüman Karde�ler'i tan�madan toplumda faaliyet göstermesine müsaadesi politikas�n� Mübarek de sürdürdü. �hvan'�n sosyal yard�m, e�itim ve dinî faaliyetlerine engel olmad�; belki de olamad�. Toplumsal tabana yay�lan Müslüman Karde�ler, 1980’lerde tüm engellemelere ra�men parlamentoya girdi.
Mübarek’in modern M�s�r tarihindeki yönetimi, kendinden önceki ba�kanlardan daha uzun sürdü. Bunda say�s�z suikast te�ebbüsünden kurtulan Mübarek’in ald��� kat� güvenlik önlemleriyle s�k� gözetim ve denetim yöntemlerini kullanmas� etkili oldu. Kendi askeri kariyeri ve halefi Sedat’�n suikasta kurban gitmesinin yan� s�ra, kendi halk�ndan çekinmesi, bu güvenlik eksenli yakla��m�nda önemli rol oynad�. Öyle ki Mübarek’in halk içinde çekilmi� bir foto�raf� bile yoktur. Çekilen resimler ise hep kontrollü ve yüksek güvenlikli ortamlarda olmu�tur. Enver Sedat’�n aksine, 30 y�ll�k yönetiminin sonuna kadar, kendisine yönelik bir saray darbesinden korkmu� olabilece�i için, Mübarek ba�kan yard�mc�s� da atamam��t�r.
Mübarek yönetimi �hvan'�n etkisini k�rmak için, Sufi gruplar� destekledi, apolitik Selefi gruplar�n önünü açt�.
1990’larda Mübarek’in M�s�r’� So�uk Sava� sonras� dönemde önemli f�rsatlar yakalayarak yeni Orta Do�u’nun �ekillenmesinde ciddi rol oynad�. Bunlar�n ba��nda Saddam Hüseyin’in Kuveyt’i i�galine kar�� yap�lan Körfez Sava�� geliyor. M�s�r birlikleri Müttefik Kuvvetler’in bir parças� olarak Arabistan’a ilk ula�an askerlerin aras�nda yer ald�. M�s�r sava� esnas�nda ve sonras�nda Körfez ülkelerinden maddi yard�m ald��� gibi, ABD, AB ve Körfez’e olan 20 milyar dolarl�k borcu silinerek çok kazançl� ç�kt�. Saddam’�n zay�flamas� Arap dünyas�nda Bat� kar��t� milliyetçi kamp� zay�flatt� ve Bat�c� kamp� öne ç�kard�.
Mübarek’in pek bilinmeyen bir yönü de, PKK’ya ev sahipli�i yapmas� dolay�s�yla Suriye’nin Türkiye taraf�ndan tehdit edilmesinin ard�ndan, Türkiye ile Suriye aras�nda Bill Clinton gibi arabuluculuk yapmas�, 1998 Adana Mutabakat�’n�n imzalanmas�yla PKK eleba�� Öcalan’�n Suriye’den ç�kar�lmas�nda üstlendi�i roldür. Saddam Hüseyin ile aras�ndaki rekabete ra�men, Körfez ülkelerinin aksine, Hüsnü Mübarek önce Filistin meselesinin çözülmesi gerekti�ini söyleyerek 2003’te Irak’�n i�galine kar�� ç�kt�.
2005 ba�kanl�k seçimlerinde kendisine kar�� ilk kez rakip ç�km�� ve seçimi güvenlik tedbirleriyle kazanm��t�; seçimden sonra ise rakibi Ayman Nur’u be� y�l hapse att�rm��t�. Mübarek döneminin iki temel özelli�i bask� ve yolsuzlu�un yayg�n olmas�d�r.
2005 ba�kanl�k seçimlerinde kendisine kar�� ilk kez rakip ç�km�� ve seçimi güvenlik tedbirleriyle kazanm��t�; seçimden sonra ise rakibi Ayman Nur’u be� y�l hapse att�rm��t�. Mübarek döneminin iki temel özelli�i bask� ve yolsuzlu�un yayg�n olmas�d�r. Göstermelik siyasi partiler kurulsa da bunlar muhalif olmaktan çok, görüntü olu�turmak amaçl� faaliyet gösterdiler. Bu dönemde gerçek muhaliflere ve gençlere yönelik polisin tacizleri, yarg�s�z hapse atmalar yayg�nla�t�. Medya, üniversiteler ve camilerde denetim ve sansür artt�. Bütün kapal� ve merkezi yönetimler gibi M�s�r’da da eskiden beri yolsuzluk önemli bir sorun olmaya devam etti. Ba��ms�z demokratik denetim mekanizmalar�n�n olmamas� da yolsuzlukla mücadeleyi imkâns�z hale getirdi.
Enver Sedat’�n aç�l�m politikas� iç politikada da kendini göstermi�ti: Müslüman Karde�ler Te�kilat� (�hvan) me�ru bir grup olarak tan�nmadan toplumda faaliyet göstermesine müsaade edilmi�ti. Mübarek yönetimi de bu çizgiyi devam ettirdi. Müslüman Karde�ler’in sosyal yard�m, e�itim ve dinî faaliyetlerine engel olmad�; belki de olamad�. Toplumsal tabana yay�larak ö�renci kulüplerinde ve meslek odalar�nda etkili olan Müslüman Karde�ler, 1980’lerde tüm engellemelere ra�men parlamentoya girdi. �hvan’�n etkisini k�rmak için Sufi gruplar desteklendi ve apolitik Selefi gruplar�n önü aç�ld�.
Mübarek’in d�� politikas�ndaki en önemli iki konu güvenlik ve rejimi koruma önceli�iydi. Mübarek �srail ile imzalanan Camp David Anla�mas�na ba�l� kalarak ABD ve Bat�’ya yak�n durdu. �srail’e çok yak�n görünmeden i�birli�ine devam etti.
Mübarek döneminde M�s�r ekonomisi liberalle�se de siyaset liberalle�medi�i için çarp�k bir ekonomik yap� olu�mu�tu. Mübarek ailesi ve adamlar� yolsuzluklardan, rü�vetten ve normal i�lerden milyarlarca dolar biriktirdiler. Örne�in M�s�r do�algaz�n�n �srail’e piyasa fiyat�ndan ucuza sat�lmas� için Mübarek’in ciddi rü�vet ald��� söylenir. Mübarek ailesi, ba�ar�l� �irketlerden rü�vet alarak veya zorunlu orta�� olarak ciddi maddi kazanç sa�l�yordu. ��birli�ine yana�mayan veya kontrolsüz büyüyen holdingler de devlet eliyle bat�r�labiliyordu. Böyle kurals�z bir rejim d��ardan yat�r�m çekmekte zorlan�yordu. Bu dengesiz ekonomik ortam ülkede i�sizli�i art�r�rken, i�çileri yasal ve ekonomik aç�dan da bask� alt�nda tutuyordu. Devrimden sonra Kahire Mahkemesi Mübarek ve o�ullar�n� irtikaptan mahkûm edecekti.
2010 y�l� sonunda Tunus’ta ba�layan isyanlar Zeynel Abidin Bin Ali yönetimini dü�ürünce, benzer sorunlar ya�ayan M�s�r’da da güçlü protestolar ba�lad�. Daha önce o�lu Cemal Mübarek’i ba�kan yapmak isteyen baba Mübarek, 800 ki�inin öldürülmesine ra�men protestolar kesilmeyince, o�ul Mübarek’i daha fazla desteklemedi. Daha önce ba�kan yard�mc�s� atamayan Mübarek, ordunun deste�ini almak için Ömer Süleyman’� yard�mc� atasa da gösteriler devem edince M�s�r ordusu Mübarek’i görevden azletti. Bir tür darbe anlam�na gelen bu tasarrufta, M�s�r ordusu kaptan� feda ederek gemiyi (rejimi) kurtarmay� tercih etti. Ancak Mübarek’i de korumaya alan askeri rejim, ölünceye kadar onu gözlerden uzak tutarak taciz edilmesine engel oldu.
Mübarek’in d�� politikas�ndaki en önemli iki konu güvenlik ve rejimi koruma önceli�iydi. Mübarek �srail ile imzalanan Camp David Anla�mas�na ba�l� kalarak ABD ve Bat�’ya yak�n durdu. �srail’e çok yak�n görünmeden i�birli�ine devam etti. Di�er taraftan da FKÖ ile iyi ili�kiler geli�tirerek �srail ile görü�melerine arabuluculuk yapmaya çal��t� ve Hamas’a kar�� olumsuz tav�r ald�. Ayr�ca Mübarek �ran �slam devrimine kar�� olumsuz bir tav�r alarak devrik �ah’a ev sahipli�i yapt� ve Körfez ülkeleriyle yak�n ili�kiler kurdu. ABD’yle ili�kilerin �srail’le iyi ili�kiler sürdürmekten geçti�ini dü�ünen Mübarek, 11 Eylül sald�r�lar� sonunda ortaya ç�kan Ortado�u’nun demokratikle�me taleplerini, bir iki sembolik de�i�iklikle geçi�tirmeyi tercih etti.
[Prof. Dr. Ahmet Uysal Ortado�u Stratejik Ara�t�rmalar Merkezi’nin (ORSAM) ba�kan�d�r]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.