Fransa�n�n Do�u Akdeniz politikas�n� anlamak
��eride ya�ad��� sorunlar Macron�un g�ndemi i� politikadan d��ar�ya �ekmek i�in ad�mlar atmas�na ve Frans�z d�� politikas�n�n zaten m�dahaleci ve agresif olan �izgisini daha da belirginle�tirmesine yol a�t�.
Cumhurba�kan� Emmanuel Macron döneminde Fransa’n�n Do�u Akdeniz’e ilgisi artt�. Ba�ta Libya olmak üzere, Suriye, Lübnan ve K�br�s gibi bölge sorunlar�yla yak�ndan ilgilenen Paris’in bu çerçevede kendisine Yunanistan, Güney K�br�s Rum Yönetimi (GKRY) ve M�s�r gibi bölgesel aktörlerin yan�nda Rusya, Birle�ik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi Arabistan gibi bölge d��� müttefikler de edindi�i, darbeci General Halife Hafter ve YPG/PKK gibi illegal aktörlerle i�birli�inden çekinmedi�i ve zor durumda kald�kça Avrupa Birli�i’ni (AB) de oyuna dahil etmeye çal��t��� görülüyor. Fransa’n�n bu politikas� Libya, Suriye, K�br�s ve Do�u Akdeniz’deki deniz yetki alanlar� meselelerinde Paris ve Ankara’y� kar�� kar��ya getiriyor. Bu yüzden Fransa’n�n Do�u Akdeniz politikas�n�n hangi hedeflere sahip oldu�unun ve hangi araçlarla yürütüldü�ünün anla��lmas�, Türkiye’nin gerek bu bölgeye gerekse AB’ye yönelik politikas�n�n rasyonel bir �ekilde yürütülmesi aç�s�ndan oldukça önemli.
2022 seçimleri öncesinde bir ba�ar� hikayesine ihtiyaç duyan Macron’un d�� politikadaki hareket alan�n� geni�letme politikas� çerçevesinde Do�u Akdeniz’e büyük önem verdi�ini söyleyebiliriz.
Fransa’n�n Do�u Akdeniz politikas�n� anlamak için ise öncelikle bu ülkenin AB içindeki konumuna ve Cumhurba�kan� Macron’un politik ajandas�na göz atmak faydal� olacakt�r. Zira Paris’in Do�u Akdeniz’e yönelik müdahaleci ve agresif politikas� Fransa’n�n AB içindeki siyasi liderlik iddias� ve Macron’un siyaset tarz�yla yak�ndan ilgili. 2017 y�l�nda Cumhurba�kan� seçilen Macron’un ABD ve Avrupa’daki a��r� sa� dalgan�n güçlendi�i ve bu atmosferde Fransa’n�n Avrupa’daki yönüne dair endi�elerin yo�unla�t��� bir dönemde bu göreve geldi�ini hat�rlayal�m. A��r� sa�c� Marine Le Pen’in Fransa’da cumhurba�kanl��� koltu�una oturmas�n�n AB için do�uraca�� sonuçlardan endi�e eden uluslararas� ve ulusal çevreler büyük bir seferberlikle in�a edilen yeni politik figür olan Macron’a seçimi kazand�rm��lard�. Fransa’daki yerle�ik merkez partiler bu seçimlerde yok olman�n e�i�ine gelmi�ler ama a��r� sa�c�lar�n iktidar� elbirli�iyle engellenmi�ti. Fakat be� y�l sonra yeniden yap�lacak cumhurba�kanl��� seçimlerinde a��r� sa�c�lar kar��s�nda ayn� s�k�nt�n�n ya�anmamas� için Macron’a büyük bir sorumluluk dü�üyordu. Fransa’y� Almanya’n�n gölgesinden ç�karmas� gerekiyordu ama bunu AB’de kalarak ba�armak zorundayd�. Zira pusuda bekleyen Le Pen’in yerle�ik merkezi Frans�z siyasetine en büyük ele�tirisi, Fransa’n�n Almanya’n�n nüfuzu alt�na girdi�i yönündeydi. Ald��� oylar�n yüksekli�i bu ele�tirinin Frans�z toplumunda kar��l�k gördü�ünü gösteriyordu. Le Pen’in cumhurba�kanl��� seçimlerindeki “Fransa’y� bir kad�n yönetecek. Bu kad�n ya ben olaca��m ya da Merkel” �eklindeki sözleri Fransa’n�n Almanya kar��s�ndaki sorunlu pozisyonuna i�aret ediyordu.
Fransa’n�n Ankara ile mücadeledeki a��rl�k merkezini giderek s�k��t��� Libya’dan daha fazla destek bulmay� ümit etti�i Do�u Akdeniz’deki deniz yetki alanlar� anla�mazl���na kayd�rmay� tercih etti�i görülüyor.
Fransa'y� Almanya'n�n gölgesinden kurtarma misyonu
Macron, bu �ekilde Fransa’y� Almanya’n�n gölgesinden kurtar�p, eski güçlü günlerine döndürüp AB’ye yön veren aktör haline getirme misyonuyla göreve geldi�ini dü�ünüyor. Bu konuda ba�ar�s�z olmas� durumunda bir sonraki seçimlerde a��r� sa�c�lar�n Fransa’da iktidara gelmesi ihtimali ise Macron’un hem korkusu hem de �ans�. Zira ayn� korkuyu ta��yan Avrupac�lar, ba�ar�l� olmas� için Macron’a ellerinden gelen deste�i veriyorlar. Fakat büyük ümitlerle iktidara ta��nan ve desteklenen Macron’un geldi�i günden beri iç siyasette ciddi sorunlarla kar�� kar��ya oldu�u ve özellikle Sar� Yelekliler diye adland�r�lan protesto gösterilerinde Frans�z toplumundaki me�ruiyetinin ciddi yara ald��� görülüyor. Fransa’n�n Almanya ve di�er Avrupa ülkeleri kar��s�nda rekabet gücünün korunmas� için gerçekle�tirmeye çal��t��� reformlar içeride büyük bir dirençle kar��la�t� ve sonuçta hem söz konusu reformlar gerçekle�tirilemedi hem de Macron’un iktidar� zay�flad�. �çeride ya�ad��� bu sorunlar Macron’un gündemi iç politikadan d��ar�ya çekmek için ad�mlar atmas�na ve Frans�z d�� politikas�n�n zaten müdahaleci ve agresif olan çizgisini daha da belirginle�tirmesine yol açt�. Ayr�ca Fransa’n�n dünya politikas�nda tekrar etkin bir aktör haline gelmesi için de Afrika ve Do�u Akdeniz’in zengin kaynaklar�na eri�im ihtiyac� da daha aktif bir d�� politikay� gerekli k�l�yordu.
Libya’da ba�ar�ya çok yak�nken Türkiye taraf�ndan at�lan ad�mlar�n buna engel olmas� Frans�z Cumhurba�kan�’n� çok öfkelendirmi� görünüyor. Öfke i�in içine girince ise rasyonel politikadan bahsetmek mümkün olmuyor.
Bu noktada, Fransa ile Almanya’n�n kendilerine nüfuz alan� olu�turmaya yönelik politikalar�n�n ciddi �ekilde farkl�la�t���n� da ifade etmek gerekir. Finansal kapasitesi Paris’e göre çok daha geli�mi� olan Berlin bu politikay� daha çok ekonomik, kültürel ve siyasi araçlar� kullanarak uygularken, bu konuda daha geri durumda olan Paris’in daha çok askeri araçlar� devreye sokmaya çal��t��� görülüyor. Müdahale araçlar�nda söz konusu olan bu farkl�la�man�n AB d���nda Fransa’n�n, içinde ise Almanya’n�n daha agresif bir imaj� olmas� sonucunu do�urdu�u tespitini yapmak mümkün.
Paris'in Libya'da bo�a ç�kan planlar�
Bu tespitler �����nda Fransa’n�n Do�u Akdeniz politikas�n� ele ald���m�zda, 2022 seçimleri öncesinde bir ba�ar� hikayesine ihtiyaç duyan Macron’un d�� politikadaki hareket alan�n� geni�letme politikas� çerçevesinde Do�u Akdeniz’e büyük önem verdi�ini söyleyebiliriz. Ortak bir d�� ve güvenlik politikas� geli�tirme konusunda AB’yi harekete geçirmekte zorlanan Frans�z cumhurba�kan�n�n özellikle Libya konusunda AB üyesi olmayan ortaklarla hareket etmeye yöneldi�i görülüyor. Bu çerçevede Fransa’n�n isyanc� General Hafter’in arkas�nda Rusya, M�s�r, BAE ve Suudi Arabistan gibi ülkelerle birlikte yer ald���n� ve Trablus’taki Türkiye, Katar ve �talya taraf�ndan desteklenen Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin (UMH) devrilmesi için çal��t���n� görüyoruz. Frans�z Enerji �irketi Total’in Libya iç sava�� s�ras�nda bu ülkenin önemli petrol ve do�algaz sahalar�ndaki üretimini ve hisse oranlar�n� art�rmas� Paris’in Libya politikas�nda hedefledi�i faydalardan en önemlisini temsil ediyor.
Co�rafi olarak kendisine yak�n olan Kuzey Afrika’da Cezayir’in ard�ndan Libya’y� da enerji tedariki konusunda en üst s�raya yerle�tirmek isteyen Fransa bu �ekilde ba�ka bölgelere olan ihtiyac�n� ortadan kald�rmak istiyor. Libya enerji kaynaklar� üzerinde sa�layaca�� kontrol Macron’un çok ihtiyaç duydu�u d�� politika ba�ar�s�n� getirecek ve ba�ta a��r� sa�c� Le Pen olmak üzere iç politikadaki muhaliflerini susturacakt�. Geçen y�l�n Nisan ay�nda Hafter güçlerinin Trablus’a kar�� ba�latt�klar� sald�r�yla Fransa bu hedefe yakla�t���n� dü�ünüyordu. UMH’nin devrilmesi ve Hafter’in Libya’n�n tamam�na hâkim olmas�yla birlikte Macron, bir ba�ka Hafter destekçisi Putin’le masaya oturup bu ülkenin enerji kaynaklar�n� payla�may� ve muhtemelen Total’in ülkedeki en büyük rakibi olan �talyan ENI �irketini de mümkün oldu�unca saf d��� etmeyi planl�yordu. Di�er Hafter destekçileri BAE ve Suudi Arabistan’�n as�l hedefi petrol ve do�algaz de�il, Türkiye ve Katar taraf�ndan desteklenen me�ru hükümetin yerine Libya’da M�s�r’daki Sisi yönetimine benzer bir yap�n�n in�a edilmesi ve ülkede demokrasinin yerle�mesinin engellenmesi oldu�u için onlar Fransa’n�n Libya’n�n enerji kaynaklar�na yönelik hedefleri aç�s�ndan bir sorun te�kil etmiyorlard�.
Türkiye’nin UMH’ye deste�iyle birlikte Hafter güçlerinin Trablus’u ele geçirmelerinin engellenmesi ve ard�ndan i�gal ettikleri birçok bölgeden geri çekilmeye zorlanmas� Hafter’e destek veren bütün ülkeler gibi Fransa’y� da çok rahats�z etti. BM taraf�ndan desteklenen UMH’ye destek veren Türkiye gibi ülkelerin Libya konusunda me�ru zeminde durmas�, buna kar��l�k kendilerinin isyanc� Hafter’e destek verdikleri için uluslararas� camia nezdinde gayrime�ru bir pozisyonda kalmalar� Fransa ve di�er Hafter destekçilerinin hareket alan�n� k�s�tlad�. Ayr�ca Türkiye’nin verdi�i destek sayesinde Trablus’taki hükümeti devirme hedefinin neredeyse imkâns�z hale gelmesi ve UMH’nin Sirte ve Cufra kap�lar�na dayanmas�yla birlikte Hafter güçlerinin kontrolündeki petrol bölgelerinin tehlike alt�na girmesi bu ülkelerin endi�elerini art�rd�.
Fransa rasyonel politikalardan uzakla��yor
Bu noktada, Fransa’n�n Ankara ile mücadeledeki a��rl�k merkezini giderek s�k��t��� Libya’dan daha fazla destek bulmay� ümit etti�i Do�u Akdeniz’deki deniz yetki alanlar� anla�mazl���na kayd�rmay� tercih etti�i görülüyor. Yunanistan ve GKRY’nin Türkiye kar��s�ndaki maksimalist politikas�na destek veren Macron, yak�n zamanda s�k s�k görü�tü�ü Yunanistan Ba�bakan� Kiryakos Miçotakis ve GKRY Lideri Nikos Anastasiadis’i Türkiye kar��s�nda cesaretlendirme yoluna giderken kendisi de bölgeye sava� gemileri göndererek gerilimi t�rmand�rmaya çal���yor. Macron’un bir yandan da AB’yi devreye sokarak, Türkiye’yi geri ad�m atmaya zorlayacak yapt�r�m kararlar� ald�rmaya çal��t��� da gözden kaçm�yor. Libya konusunda ilk zamanlarda tek ba��na hareket etmeyi tercih eden ancak Türkiye’nin deste�i kar��s�nda s�k��t���nda AB’yi UMH’ye gidecek silahlar�n engellenmesi için silah ambargosu karar� almas� aamc�yla devreye sokan Fransa, Yunanistan ve GKRY’nin Türkiye ile ya�ad��� anla�mazl�k konusunda da yine hiç vakit kaybetmeden Brüksel’i devreye sokmaya çal���yor.
Macron’un bu ad�mlar� atarken Türkiye’deki AK Parti yönetimine kar�� Bat�’da olu�an negatif alg�y� kullanmak istedi�i söylenebilir. Yoksa Türkiye gibi, NATO üyesi, Avrupa’n�n güvenli�i için önemli rol oynayan ve AB’nin mülteci politikas�n�n hedeflerinin gerçekle�tirilmesinde kilit pozisyonda olan bir ülkeye kar�� Do�u Akdeniz’e sava� gemileri ve sava� uçaklar� göndermek Fransa gibi köklü devlet gelene�i olan bir ülkeden beklenen rasyonel ad�mlar de�il. Paris aç�s�ndan rasyonel olan, NATO üyeleri Türkiye ve Yunanistan aras�ndaki anla�mazl���n çözümü konusunda arabulucu olmakt�r; t�pk� Berlin’in yapt��� gibi. Ancak iktidara geldi�i günden beri ba�ar�s�zl�klarla kar�� kar��ya kalan Macron’un Libya’da ba�ar�ya çok yak�nken Cumhurba�kan� Recep Tayyip Erdo�an’�n att��� ad�mlarla buna engel olmas� Frans�z Cumhurba�kan�’n� çok öfkelendirmi� görünüyor. Öfke i�in içine girince ise rasyonel politikadan bahsetmek mümkün olmuyor. ��te Macron döneminde Fransa’n�n Do�u Akdeniz politikas�n� da tam olarak bu �ekilde tan�mlamak gerekiyor: Rasyonel olmaktan uzak, Türkiye’ye kar�� duyulan öfkeyle �ekillenen ve AB’yi de kendi ç�karlar� do�rultusunda kullanmaya çal��an güç politikas�.
[Prof. Dr. Kemal �nat Sakarya Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararas� �li�kiler Bölümü ö�retim üyesidir]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.