BAE-Suudi ekseninin Do�u Akdeniz siyaseti gerilim �retiyor
BAE-Suudi ekseninin krizlerde oynamak istedi�i rollere yak�ndan bak�ld���nda T�rkiye�nin hem enerjide merkez �lke olma politikas�n� engelleme hem de T�rkiye�yi Arap/�slam d�nyas�ndan izole etme politikas� g�tt��� rahatl�kla s�ylenebilir.
Geçti�imiz hafta petrol sahas�nda çal��an Suudi petrol uzmanlar�n�n güvenli�ini sa�lama gerekçesiyle Suudi askeri unsurlar�n�n Suriye’nin en büyük petrol sahas� olan Ömer petrol sahas�na konu�land�r�lmalar� ve hafta sonu Hafter’e ba�l� sahil güvenlik güçlerinin Akdeniz’de Türk mürettebat�n bulundu�u bir gemiye el koyduklar�na dair haberler dikkatleri yeniden BAE-Suudi ekseninin Do�u Akdeniz politikas�na çevirdi.
Her ne kadar Yunanistan-Güney K�br�s-�srail üçlüsü Akdeniz do�algaz�n�n Avrupa’ya deniz alt�na dö�enecek bir boru hatt� ile nakli için bir anla�ma imzalayacaklar�n� ilan etseler de Libya ile imzalanan mutabakat, denizin alt�nda bile olsa, böyle bir hatt�n in�as�n� imkans�z k�l�yor.
BAE-Suudi ekseninin Do�u Akdeniz’e yönelik son dönemde geli�tirdi�i bu politikan�n Türkiye-Libya aras�nda imzalanan Deniz Yetki Alanlar� S�n�rland�rmas�na dair mutabakat muht�ras�n�n pe�inden gelmesi, Körfez'deki statükocu eksenin Türkiye ile giri�ti�i jeopolitik rekabeti Do�u Akdeniz’e ta��ma giri�imi olarak yorumland�. Özellikle son dönemde Do�u Akdeniz’deki do�algaz kaynaklar�n�n Avrupa’ya nakli hususunda Türk ve �srail yetkililerinin “boru hatt� konusunda i�birli�ine haz�r olduklar�na” dair haberlerin bas�na yans�mas� ve BOTA�’�n, 2020-2023 dönemi için açt��� 7 milyar metreküp s�v�la�t�r�lm�� do�algaz ihalesine M�s�r milli do�algaz �irketinin (EGAS) kat�laca��na dair haberler meselenin do�algaz kaynaklar� ile ilgili oldu�u ihtimalini güçlendiriyor.
Önemli oranda do�algaz rezervine M�s�r ve �srail'in bu gaz� Avrupa’ya nakletmek için Türkiye ile i�birli�i yapmak zorunda olmas�, yak�n gelecekte BAE-Suudi ekseninin bu ülkelerle ili�kilerini zay�flatma potansiyeli ta��yor.
Türkiye’nin enerji güvenli�i vizyonu
2006 sonras� dönemde Avrupa-Rusya aras�nda ya�anan do�algaz krizi sonucu Rusya’n�n de�i�ik bahanelerle Avrupa’ya gaz ak���n� s�k s�k kesmesi, geli�mi� Avrupa endüstrileri için enerji güvenli�ini en önemli d�� politika gündemi haline getirdi. Bu süreçte Avrupa ülkeleri hem enerji kaynaklar�n� hem de nakil güzergahlar�n� çe�itlendirme politikas� takip ederek alternatif enerji kaynaklar�na ve güzergahlar�na yöneldiler. Halihaz�rda Rusya Avrupa ülkelerinin tüketti�i do�algaz�n üçte birini tek ba��na sa�lamakta. Özellikle Do�u Avrupa ülkelerinin Rus do�algaz�na ba��ml�l��� yüzde ellinin üzerinde. Türkiye, bu süreçte Avrupa’n�n Rusya’ya olan enerji ba��ml�l���n� azaltmak ve enerji nakil güzergahlar�n� çe�itlendirme politikas� için önemli bir alternatif olarak durmaktad�r. Jeopolitik konumu itibar�yla dünya enerji kaynaklar�n�n yar�s�n� üreten ülkeler ile (Orta Do�u-Orta Asya) üçte birini tüketen ülkeler (Avrupa) aras�nda bulunuyor olmas�, Türkiye’yi Avrupa’n�n enerji arz güvenli�i ve ekonomileri önemli ölçüde enerji ihracat�na ba�l� olan Orta Do�u ve Orta Asya ülkelerinin ekonomik güvenli�i için kilit önemde k�l�yor.
“Enerjide Merkez Ülke” olma vizyonu, Türkiye’nin son yirmi y�lda çok önemli bir d�� politika gündemi olarak ön plana ç�kt�. Azeri petrolünün uluslararas� piyasalara ta��nmas� için in�a edilen Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) petrol boru hatt�, Hazar bölgesinin do�algaz kaynaklar�n� Avrupa pazarlar�na ula�t�rmak için in�a edilen ve geçti�imiz ay aç�l��� yap�lan Trans Anadolu Do�algaz boru hatt� (TANAP) ve yine geçti�imiz ay aç�l��� yap�lan ve Rus gaz�n� Avrupa’ya ta��mak için in�a edilen TürkAk�m do�algaz boru hatt� Türkiye’nin enerjide merkez ülke olma politikas�n�n son dönemdeki en önemli ba�ar�lar� oldu. Say�lan i�birli�i ve boru hatlar�na ilaveten Suriye’nin kuzeyinde olu�turulmas� planlanan bir koridora ve Do�u Akdeniz’deki do�algaz rezervleri üzerinde Türkiye’nin haklar�n� ihlal etmeye dönük bölgesel ve küresel projelere hem askeri hem de diplomatik kapasitesi ile engel olmas� Türkiye’nin ba�ta enerji olmak üzere bölgesel sorunlarda profilini yükselten giri�imler oldu.
Özellikle Kas�m ay� sonlar�nda Libya'n�n Birle�mi� Milletler taraf�ndan tan�nan me�ru hükümeti ile Türkiye aras�nda imzalanan ve Do�u Akdeniz’deki yetki alalar�n�n s�n�rland�r�lmas�n� içeren anla�ma, Do�u Akdeniz enerji kaynaklar�ndan Türkiye’yi d��lamak için �srail, �talya, Yunanistan, M�s�r, Güney K�br�s Rum Yönetimi taraf�ndan olu�turulan Do�u Akdeniz Gaz Forumu’nun çabalar�n� bo�a ç�karmas� aç�s�ndan son derece önemli bir diplomatik ba�ar� oldu. Bu anla�ma ile Türkiye bir taraftan bölgede ke�fedilmi� ve gelecekte ke�fedilecek do�algaz rezervleri üzerindeki haklar�n� garanti alt�na al�rken di�er taraftan bölge enerji kaynaklar�n�n Avrupa’ya naklinde kilit ülke pozisyonunu kuvvetlendirdi. Her ne kadar Yunanistan-Güney K�br�s-�srail üçlüsü 2020 Ocak ay� ba�lar�nda Akdeniz do�algaz�n�n Avrupa’ya deniz alt�na dö�enecek bir boru hatt� ile nakli için bir anla�ma imzalayacaklar�n� ilan etseler de Libya ile imzalanan mutabakat, denizin alt�nda bile olsa, böyle bir hatt�n in�as�n� imkans�z k�lmakta.
BAE-Suudi ekseninin dünya enerji politikas�nda zay�flayan etkisi
Ulusal ekonomileri büyük oranda enerji ihracat�na ba�l� olan BAE-Suudi ekseni, son dönemde küresel enerji piyasas�nda ya�anan geli�melere ba�l� olarak ciddi ekonomik sorunlar ile kar�� kar��ya. Küresel enerji piyasas�nda ya�anan ve BAE-Suudi ekseninin pozisyonunu zay�flatan geli�meler bu ülkeler aç�s�ndan yaln�zca bir ekonomik kayg� olman�n ötesinde, ülke ekonomilerinin enerji ba��ml� rantiyer karakterine de ba�l� olarak, bir milli güvenlik meselesidir.
Petrol fiyatlar�n�n yakla��k be� y�ldan beri çok dü�ük seviyelerde seyretmesi, son dönemde ABD-Rusya gibi ülkelerin enerji üretimini çok büyük oranda art�rarak küresel enerji piyasas�n�n en önemli aktörleri haline gelmesi ve enerjide de�i�en trendler son dönemde BAE-Suudi eksenini zay�flatan bir etki aç��a ç�kard�. Öyle ki 2020 y�l� için haz�rlanan Suudi bütçesi enerji piyasas�nda son dönemde ya�anan tüm bu geli�meleri tek ba��na özetlemeye yetiyor. Aral�k ay� ba��nda aç�klanan bütçeye göre Suudi Arabistan 2020 mali y�l� toplam bütçesi, 1 trilyon 20 milyar riyal (272 milyar dolar) olarak belirlendi. Bu rakam 2019 mali y�l�n�n 1 trilyon 48 milyar riyal (279.5 milyar dolar) olan bütçesiyle k�yasland���nda daha geride kal�yor. Bununla birlikte, 2018 için hedeflenen gelir miktar� 917 milyar riyal (244,5 milyar dolar) iken, 2020 bütçesinde 833 milyar riyal (222,1 milyar dolar) olarak belirlendi. Bu rakamlara yak�ndan bak�ld���nda 2018 y�l�nda Suudi bütçe aç��� 35 milyar dolar iken 2020 için bu rakam yakla��k yüzde elli art�� ile 50 milyar dolar oldu. Bu rakam Suudi Arabistan tarihindeki en büyük bütçe aç��� rakamlar�ndan biri. Bu devasa bütçe aç��� rakamlar�n�n Yemen sava�� gibi ülke ekonomik kaynaklar�n� zorlayan bir süreçte ya�anmas�, Suudi yönetimi için ba�ka bir zorluk kayna��n� temsil ediyor.
Do�u Akdeniz, hem mevcut ve ke�fedilmesi muhtemel enerji kaynaklar� hem de bu enerji kaynaklar�n�n ve Orta Do�u bölgesindeki di�er enerji kaynaklar�n�n tüketim merkezlerine ula�t�r�lmas� aç�s�ndan stratejik bir konumda yer almaktad�r. Arap Bahar� sürecinin ba�lang�c�ndan itibaren BAE-Suudi ekseni, bu stratejik bölgedeki konumunu güçlendirmek için büyük gayretler sarf etti. Yemen müdahalesi, M�s�r’� ku�atarak K�z�ldeniz’i bir iç deniz haline getirme politikas� BAE-Suudi ekseninin Do�u Akdeniz politikas� ile yak�ndan ilintili. Suriye’nin kuzeyinden bir bant olu�turarak hem Türkiye’yi Arap/�slam dünyas�ndan izole etmek hem de Orta Do�u enerji kaynaklar�n� Türkiye’nin d��land��� bir güzergah üzerinden Avrupa’ya ta��ma projesi bu sebepten BAE-Suudi ekseninin büyük deste�ini alm��t�.
BAE-Suudi ekseninin Suriye politikas� genel anlamda e�er mümkünse Suriye’yi Türkiye ve �ran gibi iki rakip gücün etki alan�ndan uzakla�t�rmak, bu mümkün de�ilse Suriye krizinin her iki aktör aç�s�ndan maliyetini art�rarak �ran ve Türkiye’yi Suudilerin nüfuz alanlar�ndan (Körfez, K�z�ldeniz) uzak tutmaya dönük olarak geli�ti. Son dönemde Türkiye �dlib Çat��mas�zl�k Bölgesi anla�mas�, Zeytin Dal�, F�rat Kalkan� ve Bar�� P�nar� harekatlar� gibi giri�imler ile Suriye krizini Türkiye aç�s�ndan daha yönetilebilir bir seviyeye getirdi. Böylece uzun y�llard�r Suriye krizine odaklanan Türk d�� politikas� yeni manevra alanlar� kazanm�� oldu. ��te Libya mutabakat� Türk d�� politikas�n�n son dönemde kazand��� bu yeni manevra alanlar�n�n en önemi sonuçlar�ndan biri. Asl�nda BAE-Suudi ekseni 2015 y�l�ndan beri s�k s�k Suriye’ye asker konu�land�rma niyetini dile getirmekteydi. Suudilerin son giri�imi, Türkiye’nin son dönemde askeri ve diplomatik giri�imleri ile güvenli bölge olu�turmas�n� takiben gerçekle�ti�i için, zamanlama itibar�yla oldukça dikkat çekici. Hem Libya mutabakat� hem de Kuala Lumpur zirvesi ile Türk d�� politikas�n�n geli�tirdi�i yeni aç�l�mlar Suudilerin, Suriye krizini Türkiye açs�ndan yeniden derinle�tirerek, Türk d�� politikas�n�n geli�tirdi�i bu yeni inisiyatifleri akim b�rakma çabas�n� yans�tmaktad�r.
Elektrikli araçlar�n yayg�nla�an kullan�m�, petrolün büyük oranda ta��mac�l�k (otomobiller, gemiler ve uçaklar) sektöründe temel enerji kayna�� oldu�u dönemi sonland�rd�, do�algaz gibi alternatif enerji kaynaklar�n� ön plana ç�kararak küresel enerji piyasas�nda bir devrim yapt�. Küresel enerji piyasas�n�n bu yeni trendi, 266 milyar varillik ispatlanm�� petrol rezervi ile küresel petrol piyasas�n�n Venezuela’dan sonraki en büyük aktörü olan Suudi Arabistan’�n elini zay�flatt�, Katar ve �ran gibi önemli do�algaz rezervlerine sahip bölgesel rakiplerini ön plana ç�kard�. Bu süreçte Türkiye’nin e�siz jeopolitik konunu sayesinde Do�u Akdeniz ve Orta Do�u enerji kaynaklar�n�n güvenli ve uygun maliyetli ta��nmas� hususunda oynayabilece�i rollere ilaveten Türkiye’nin Katar ve �ran ile geli�tirdi�i yak�n ili�kiler, küresel enerji piyasas�nda son dönemde ya�anan de�i�im göz önüne al�nd���nda, Suudileri küresel enerji piyasas�nda marjinalle�tirme potansiyeli ta��makta.
Türkiye’nin geli�tirdi�i askeri ve diplomatik inisiyatif ile Do�u Akdeniz’deki do�algaz rezervlerinin zaten faaliyette olan TANAP ve TürkAk�m gibi boru hatlar� üzerinden Avrupa’ya nakli BAE-Suudi ekseninin küresel enerji piyasas�ndaki rolünü sarst��� gibi bölgesel meselelerdeki etkinli�ini de sonland�rabilir.
Do�algaz�n nakli için Türkiye ile i�birli�i �art
Özellikle M�s�r ve �srail gibi Do�u Akdeniz’de önemli oranda do�algaz rezervine sahip ülkelerin bu gaz� Avrupa’ya nakletmek için, en uygun ve güvenli güzergah olmas� sebebiyle, Türkiye ile i�birli�i yapmak zorunda olmas� yak�n gelecekte BAE-Suudi ekseninin, en önemli iki müttefiki, M�s�r ve �srail ile aralar�ndaki ili�kileri zay�flatma potansiyeli ta��yor. Çünkü imzalanmas� muhtemel do�algaz boru hatt� anla�malar� imzac� ülkeler aras�nda uzun süren i�birli�i ve ba��ml�l�k aç��a ç�karmaktad�r. Türkiye’nin geli�tirdi�i askeri ve diplomatik inisiyatif ile Do�u Akdeniz’deki do�algaz rezervlerinin zaten faaliyette olan TANAP ve TürkAk�m gibi boru hatlar� üzerinden Avrupa’ya nakli BAE-Suudi ekseninin küresel enerji piyasas�ndaki rolünü sarst��� gibi bölgesel meselelerdeki etkinli�ini de sonland�rabilir.
BAE-Suudi ekseninin, bölgesel politikalar� aç�s�ndan varolu�sal bir önceli�i olmayan Suriye ve Libya gibi iki ülkede ya�anan krizlerde oynamak istedi�i askeri ve diplomatik rollere yak�ndan bak�ld���nda Türkiye’nin hem enerjide merkez ülke olma politikas�n� engelleme hem de Türkiye’yi Arap/�slam dünyas�ndan izole etme politikas� güttü�ü rahatl�kla söylenebilir. BAE-Suudi ekseninin son dönemde isyanc� general Hafter’in Libya’da Birle�mi� Milletler taraf�ndan tan�nan me�ru hükümeti devirmeye yönelik çabas�na verdi�i yo�un destek ve Suriye’nin kuzeyinde asker konu�land�rmas� Türk d�� politikas�n�n Bar�� P�nar� Harekat� ve Libya ile imzalanan Deniz Yetki Alanlar�n�n S�n�rland�r�lmas� Anla�mas�na yönelik bir cevap niteli�i ta��maktad�r. Özellikle Suriye’ye, üstelik de YPG’nin kontrol alt�nda tuttu�u alanlara, Suudilerin asker konu�land�rma giri�imi Suriye krizi üzerinden yeniden Türk d�� politikas�n� ipotek alt�na alarak Türkiye’nin tüm enerjisini güney s�n�rlar�n�n güvenli�ine harcamas�n� sa�lamaya yönelik bir giri�imdir.
[Dr. Necmettin Acar Mardin Artuklu Üniversitesi �ktisadi ve �dari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas� �li�kiler bölümü ba�kan�d�r]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.