Arap d�nyas�n�n ilk kad�n ba�bakan� Tunus�taki krize ��z�m olabilecek mi?
Tunus Cumhurba�kan� Kays Said, iki ay önce ald��� kararlarla ba�latt��� siyasi krizden ç�k�� sürecinde önemli bir ad�m atarak Necla Buden Ramazan’� hükümeti kurmas� için ba�bakan olarak atad�. Ülkedeki muhalifler taraf�ndan siyasi bir darbeye öncülük etmekle suçlanan Said’in bu karar�n�n sorunlar�n çözümünde etkili olup olmayaca�� ise tart��ma konusu oldu. Her ne kadar Arap co�rafyas�ndaki ilk kad�n ba�bakan olmas� hasebiyle tarihi bir misyon üstlenecek olsa da Necla Buden Ramazan’�n siyasi tecrübesinin bulunmamas� ciddi bir politik, toplumsal ve ekonomik kriz sürecinden geçen Tunus’un mevcut sorunlar�n�n bir süre daha devam edece�i anlam�na geliyor.
Tunus'ta Cumhurba�kan� Said taraf�ndan hükümeti kurmakla görevlendirilen Necla Buden Ramazan’�n siyasi tecrübesinin bulunmamas� ciddi bir politik, toplumsal ve ekonomik kriz sürecinden geçen Tunus’un mevcut sorunlar�n�n bir süre daha devam edece�i anlam�na geliyor.
Bu noktada Cumhurba�kan�’n�n iktidar fonksiyonlar�n� elinde toplama giri�imleri ve bunun sonucu olarak demokratik alanda ya�anan kay�plar�n telafi edilip edilmeyece�i konusunda ciddi endi�eler mevcut. Nitekim 25 Temmuz’da ald��� kararlarla meclisin çal��malar�n� donduran ve ba�bakan� azleden Cumhurba�kan� Said, bu kararlar�ndan geri ad�m atmad��� gibi 22 Eylül’de de yetkilerini geni�leten yeni kararnameler yay�nlad�. Bu kapsamda cumhurba�kan�n�n yasama ve yürütme yetkisine yönelik ola�anüstü düzenlemeler yap�l�rken, yasa tekliflerinin anayasaya uygunlu�unu denetleyen geçici komisyon da feshedilerek, güçler ayr�l��� ilkesine net biçimde ayk�r� bir durum ortaya ç�kt�. Yine Said taraf�ndan al�nan kararlar aras�nda cumhurba�kan�n�n, bakanlar kurulunun görü�ünü ald�ktan sonra “yasama metinleri” ç�karma yetkisi bulunuyor. Söz konusu kararnameye göre cumhurba�kan� ba�bakan� atayacak, kabine üyelerini, hükümetin siyasetini ve kararlar�n� belirleyecek ve bu kurumlar art�k meclise de�il cumhurba�kan�na kar�� sorumlu olacaklar. Cumhurba�kan�na ayr�ca her türlü cumhurba�kanl��� karar�n� halk oylamas�na sunma yetkisi de verildi. Tüm bu geli�meler Arap devrimlerinin ba�lad��� ülke olan Tunus’ta, 2011 y�l�ndan bu yana “iki ileri bir geri” �eklinde tan�mlanabilecek demokratikle�me sürecinin kal�c� biçimde sekteye u�ramas�na neden olacak gibi görünüyor.
Said’in kararlar�na tepki gösteren gruplar demokratik kazan�mlar�n kaybedilmesinin ülkeyi istikrars�zl��a sürükleyece�ini ifade ederlerken, Said’e demokratik kurumlar� yeniden tesis etme ça�r�s�nda bulunuyorlar.
Siyasi partilerin yeni dönemde rol alma beklentileri
Esas�nda Said’in kararlar� ülke içerisinde hemen her kesimin tepkisini çekiyor. Ülkedeki en geni� sivil ve siyasi hareketlerden olan Nahda Hareketi ba�ta olmak üzere, Tunus Genel ��çi Sendikas� (UGTT), sosyal demokrat ve merkez sol tandansl� Demokratik Ak�m, seküler Afak Tunus, Tekettul ve Cumhuriyetçi Parti ile solcu Tunus ��çi Partisi gibi toplumun farkl� kesimleri, Said’in 22 Eylül’de ald��� kararlara net biçimde tepki gösterdi. Öyle ki Kays Said’in anayasal darbe olarak nitelendirilen kararlar�n� destekleyen Hür Anayasa Partisi’nin lideri Abir Musi dahi kararnamelere tepki göstererek, Said’in kararlar�yla ilgili, “otokratik yönetimin kökle�mesine neden oluyor ve cumhuriyet kavram�n� baltal�yor” ifadelerini kulland�. Genel itibar�yla Said’in kararlar�na tepki gösteren gruplar demokratik kazan�mlar�n kaybedilmesinin ülkeyi istikrars�zl��a sürükleyece�ini ifade ederlerken, Said’e demokratik kurumlar� yeniden tesis etme ça�r�s�nda bulundular.
Said’in kararlar�na kar�� hemen her kesimden muhalif sesler yükselirken protesto gösterilerine kat�l�m�n dü�ük olmas� dikkat çeken bir husus. Söylem düzeyinde Said’e tepki gösteren çe�itli kesimlerin, yeni dönemde rol alabilmek hedefiyle bu tepkileri eylem düzeyine ta��mamaya özen gösterdikleri görülüyor.
Öte yandan bu tepkilerin tabana ne derece yans�d��� ya da söz konusu gruplar ve partiler taraf�ndan gerçek manada ne ölçüde benimsendi�i ise belirsizli�ini koruyor. Nitekim bu süreçte birkaç kez kitlesel gösteri ça�r�lar� yap�ld� ancak bu giri�imler geni� kat�l�ml� protestolar� tetikleyemedi. 18 Eylül’de say�lar� beklenenin alt�nda kalan binlerce ki�i ba�kent Tunus’ta gösteri düzenlerken, 25 Eylül’de de Safaks kentinde yüzlerce ki�i Said’e kararlar�n� iptal etme ça�r�s� yapt�. Said’in kararlar�na kar�� ülkedeki gruplar�n hemen hepsinden muhalif sesler yükselmesine ra�men protesto gösterilerine kat�l�m�n k�s�tl� olmas� dikkat çeken bir husus oldu.
Cumhurba�kan� Said’in uzla�mac� olmayan tutumu ülkedeki siyasi ve toplumsal atmosferi ciddi anlamda yaralamaya devam ediyor. Bu durum bir taraftan siyaset sahnesi içerisinde gerilimlere yol açarken, di�er taraftan da k�r�lgan ekonomik yap�n�n daha da belirsiz bir hal almas�na neden oluyor.
Bu durumun arkas�ndaki nedenlerden biri, Cumhurba�kan� Said ile ideolojik olarak yak�n pozisyonda olan kimi aktörlerin kendi siyasi çevrelerini söz konusu sürece ve kararlara kar�� gerçek anlamda tepki göstermeye te�vik etmemi� olmalar�. Bu durumun gerekçesi ise Said’in yönetimdeki konsolidasyonu sa�lad�ktan sonra kendisine ideolojik olarak yak�n bu aktörlerle yeni bir ittifak siyaseti deneyebilecek olmas� ihtimali. Bu aktörler söylem düzeyinde Said’e tepki gösterirken, bu durumu eylem düzeyine ta��mamaya özen gösteriyorlar. Bunun en önemli gerekçesi ise gelecek dönemde olas� bir siyasi aktörle�me sürecinin d���nda kalmak istememeleri.
Parti içi ayr��malar ve Nahda’daki istifalar
Cumhurba�kan� Said’in kararlar�n�n ülke iç siyasetine bir di�er yans�mas� ise baz� siyasi gruplar içerisinde ayr��malar ortaya ç�karmas� oldu. Bu durum özellikle Nahda Hareketi ba�lam�nda gün yüzüne ç�kt�. Kays Said’in yetkilerini geni�leten kararnamelerin yay�nlanmas�n�n ard�ndan Nahda Hareketi’nde 25 Eylül’de bölünmeyle sonuçlanaca��ndan endi�e edilen bir istifa krizi ya�and�. Hareket üyelerinden eski Sa�l�k Bakan� Abdullatif el-Mekki’nin etkin rol oynad��� süreçte, 2011-2014 y�llar� aras�nda Tar�m Bakanl��� yapan Muhammed bin Salim ve Nahda Hareketi’nin önemli aktörlerinden ve yine 2011’de kurulan hükümette �nsan Haklar� Bakan� olarak görev yapan Semir Dilo gibi figürlerin yan�nda birçok milletvekili ve eski bakan�n da aralar�nda bulundu�u 113 üye Nahda Hareketi’nden istifa ettiklerini duyurdular. Yap�lan aç�klamada istifan�n gerekçeleri olarak Nahda yönetiminin yanl�� siyasi tercihleri, hareketin siyasi süreçlerin d���na itilmesi ve 22 Eylül kararlar�na kar�� ortak bir cephe geli�tirilememesi zikredildi.
Nahda Hareketi içerisindeki geli�melerin arka plan�nda bir süredir, ya�� ilerleyen lider Ra�id Gannu�i’nin kararlar�n�n sorgulanmaya ba�lamas� da yer al�yor. Nitekim 2011’den bu yana farkl� siyasi giri�imlerde bulunan ancak bunlardan net biçimde kazan�m elde edemeyen hareketin içerisinde bir taraftan geçmi� kararlar sorgulan�rken bir taraftan da gelece�e yönelik kayg� sesleri yükseliyor. Öyle ki bu durum hareket içerisindeki baz� aktörleri yeni aray��lara sevk ederken, Kays Said ile olas� bir uzla��n�n da bu kesimler taraf�ndan savunuldu�u gözlemciler taraf�ndan not edildi.
Siyasi sistem yeniden kurgulan�yor
Sonuç olarak, Kays Said’in 25 Temmuz kararlar�ndan sonra 22 Eylül’de yetkilerini geni�letmesi anayasal de�i�iklik ve ba�kanl�k sistemine geçi� amac�n�n ad�m ad�m yürütüldü�ünü gösteriyor. Bu ba�lamda Said, ülkedeki istikrars�zl�k ve problemlerin müsebbibi olarak meclisteki siyasi partileri göstererek me�ruiyetini muhafaza etmeye çal���yor. Ülkedeki siyasi krizi parti çeki�melerine ba�layan Said yönetiminin bu söylemi, Birle�mi� Milletler (BM) Genel Kurulu’nda Tunus D��i�leri Bakan� Osman el-Cerendi taraf�ndan da dile getirildi. Cerendi, yapt��� konu�mada ülkesinin “gerçek demokrasi” yolunda ilerlemeye ve halk�n�n beklentilerini kar��lamaya kararl� oldu�unu söyledi. Cerendi ayr�ca, Cumhurba�kan� Said’in yak�n zamanda parlamentoyu ask�ya alarak ve ba�bakan� da azlederek Tunus’taki siyasi süreçleri dondurmas�n�n “ülkeyi do�ru yola, demokrasiye do�ru yönlendirmek” amaçl� oldu�unu iddia etti. Said’in rakip partiler aras�ndaki siyasi çeki�meler ve Tunus’un y�llard�r etkisi alt�nda kald��� ekonomik çalkant� nedeniyle önlem almak zorunda kald���n� savunan Cerendi’nin bu söylemleri, Said yönetiminin siyasete darbe niteli�indeki kararlar�n�n me�rula�t�r�lma çabas� olarak de�erlendirilebilir.
Cumhurba�kan� Said’in uzla�mac� olmayan ve �srarc� tutumu, ülkedeki siyasi ve toplumsal atmosferi de ciddi anlamda yaralamaya devam ediyor. Bu durum bir taraftan siyaset sahnesi içerisinde gerilimlere yol açarken, di�er taraftan da k�r�lgan ekonomik yap�n�n daha da belirsiz bir hal almas�na neden oluyor. Bununla birlikte ülkede 22 Eylül kararlar�na kar�� farkl� birçok siyasi kesimden tepki gelmesine ra�men mobilize olmu� kitlesel bir toplumsal hareketin ortaya ç�kmamas� ve ço�unlu�un sessizce beklemesi, Said yönetiminin i�ini kolayla�t�r�yor. Ülkedeki en güçlü siyasi aktör olan Nahda’daki bölünmeler, siyasi partilerin birlik olamamas� durumu ve siyasetten beklentisi kalmayan halkta kitlesel bir tepkinin ortaya ç�kmamas�, Kays Said yönetiminin planlad��� sistem de�i�ikli�ine olanak sa�l�yor. Ancak Said’in kararlar�n�n bir ç�k�� yolu sunmaktan uzak görünmesi ve istikrars�zl��� derinle�tirerek siyasi destekçilerini kaybetmesi de Cumhurba�kanl���n�n kö�eye s�k��mas�na sebep oluyor. Kays Said’in Necla Buden Ramazan’� ba�bakan atamas� da bu çerçevede de�erlendirilebilir. Öte yandan Cumhurba�kan� Said’in yak�n dönemde siyasi sistemi yeniden kurgulamaya yönelik yeni kararnameler yay�nlamas� da öngörülebilir.
[Orta Do�u siyaseti, Arap devrimleri, M�s�r’daki devrim süreci ve Körfez siyaseti konular�nda uzman olan Doç. Dr. �smail Numan Telci Sakarya Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararas� �li�kiler Bölümü ve Orta Do�u Enstitüsü’nde ö�retim üyesi olarak çal��makta ve ayn� zamanda ORSAM Ba�kan Yard�mc�l��� görevini yürütmektedir]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.