ABD-Suudi Arabistan ili�kileri zay�flamaya devam ediyor Suudi Arabistan'daki rejime, i� ve d�� tehditlere kar�� uzun y�llar boyunca fiili g�venlik garantileri sa�layan ABD'nin bu politikas�n�n son d�nemde k�kl� bir de�i�ime u�rad��� g�r�l�yor.
ABD’nin uzun süredir Orta Do�u siyasetine yönelik ilgisinde ciddi bir gerileme oldu�u bilinen bir gerçek. Bu durumun en önemli göstergesi bölge güvenli�ine yönelik ABD’nin fiili güvenlik garantilerinde son dönemde tan�k olunan azalma. ABD’nin bölge güvenli�indeki garantörlük rolünün zay�flamas� tüm Körfez ülkelerini olumsuz etkileyecektir. Fakat bu yeni durumdan en olumsuz etkilenecek aktör hiç �üphesiz Suudi Arabistan olacak. Bu yüzden Suudi Arabistan yönetimi, ABD’nin bölge güvenli�ine yönelik ciddi motivasyon kayb� ya�amaya ba�lad��� 2010 y�l�ndan günümüze kadar ABD’yi yeniden bölge güvenli�inin garantörü olmaya ikna etmek için oldukça çaba sarf etti. Ancak gelinen nokta itibar�yla Suudilerin, ABD’nin bölge güvenli�ine ilgisindeki azalma e�ilimini tersine çevirmeye yönelik çabalar�n�n ba�ar�s�z oldu�unu söyleyebiliriz.
Suudi Arabistan’daki rejimin güvenli�ini garanti eden ve rejimi uzun y�llar içerideki ve d��ar�daki tehditler kar��s�nda koruma konusunda fiili güvenlik garantileri sa�layan ABD’nin bu politikas� son dönemde köklü bir de�i�ime u�rad�.
A�ustos ay� sonlar�ndan itibaren ya�anan baz� geli�meler, ABD-Suudi ili�kilerinde bir canlanman�n aksine zay�flama e�iliminin yeni bir ivme kazand���n� ortaya koyuyor. ABD yönetiminin Afganistan’da, ülke yönetimini Taliban’a b�rakarak çekilmesinin ard�ndan ba�kent Riyad yak�n�ndaki Prens Sultan Hava Üssü’ndeki geli�mi� hava savunma sistemlerini geri çekmesi ve 11 Eylül olaylar�na ili�kin gizli belgelerin eri�ime aç�laca��n� ilan etmesi, ABD-Suudi ili�kilerinde bir süredir devam eden zay�flamaya ivme kazand�ran geli�meler olarak say�labilir.
ABD’nin Körfez güvenli�ine ilgisindeki azalman�n sebepleri
�kinci Dünya Sava��’ndan günümüze kadar Orta Do�u güvenlik mimarisinin ba�at aktörü olan ABD’nin son dönmede bölge güvenli�ine yönelik ilgisinde ve motivasyonunda ciddi bir azalma ile kar�� kar��yay�z. ABD’nin uzun y�llard�r bölge için sa�lad��� güvenlik garantilerini azaltma giri�imi, küresel siyasi atmosferde ve enerji piyasas�nda ya�anan köklü dönü�ümlerle yak�ndan ilgili. Zira küresel siyasal atmosferde ya�anan geli�meler ABD gücünün a��nmas�na, enerji piyasas�nda ya�anan geli�meler ise ABD’nin Körfez enerji kaynaklar�na ba��ml�l���n�n sonlanmas�na yol açt�.
Bugün ABD’li karar vericilerin, Asya-Pasifik bölgesine yönelik yeniden konu�lanma politikas�n� ülkenin en önemli önceli�i olarak kabul etti�ini ve askeri kaynaklar�n� Çin’i çevrelemek için seferber etme konusunda son derece kararl� olduklar�n� söyleyebiliriz.
Bugün ABD hâlâ süper güç; askeri, ekonomik ve teknolojik aç�dan en büyük küresel aktör. Fakat ABD’den sonra gelen ikinci küresel aktör Çin, ABD ile aras�ndaki mesafeyi h�zla kapat�yor ve yak�n zamanda ABD’yi geçece�ine kesin gözüyle bak�l�yor. Dolay�s�yla ABD’nin son dönemde ya�ad��� güç a��nmas� ABD’nin askeri, ekonomik ve teknolojik aç�dan zay�flamas�ndan de�il, ikinci küresel aktörün beklenenden çok daha h�zl� büyümesinden kaynaklan�yor. �çinde bulundu�umuz dönemde küresel ekonomi ve siyasetin a��rl���n�n Atlantik’ten Pasifik’e do�ru yön de�i�tirdi�i bir “güç kaymas�na” �ahit oluyoruz.
Küresel siyasette ya�anan bu geli�meler ABD’li karar vericileri, ülke d�� ve güvenlik politikas�n�n önceliklerini yeniden de�erlendirmeye zorluyor. Eski Ba�kan Barack Obama döneminde ortaya ç�kan “Asya Pivot” stratejisi bu de�erlendirmenin bir sonucuydu. ABD’nin içinde bulundu�umuz dönemde de istikrarl� bir �ekilde takip etti�i bu politika “ABD aç�s�ndan stratejik gelece�in Afganistan ve Irak’ta de�il, Asya-Pasifik bölgesinde” oldu�u sav�na dayan�yordu. ABD’nin, Asya-Pasifik bölgesine yönelik d�� ve güvenlik politikalar�nda giri�ti�i bu yeni ayarlama Çin’in Asya-Pasifik bölgesindeki iddial� politikalar�n� dengelemek için ABD’nin askeri konu�lanmas�n� de�i�tirme ve bölgedeki müttefikleriyle savunma ba�lar�n� güçlendirme taahhüdü içermekteydi. ABD’nin geli�tirdi�i Çin’i dengeleme stratejisinin bölge aç�s�ndan en önemli sonucu Orta Do�u’daki ABD güvenlik taahhütlerinin azalmas� ve ABD askerlerinin bölgeden kademeli olarak çekilmesi oldu. 2021 y�l�nda ABD’nin Afganistan’daki tüm askerlerini ve Irak’taki muharip güçlerini çekmesi i�te bu yeni ayarlaman�n bir sonucu.
ABD’nin Körfez bölgesine yönelik ilgisinde ya�anan azalman�n ikinci sebebi ise kaya gaz� devrimiyle ABD’nin bölge enerji kaynaklar�na olan ba��ml�l���n�n sonlanmas�. Bu yeni durum ABD’nin bölge enerji kaynaklar�na �iddetli bir biçimde ba��ml� oldu�u dönemde Suudi Arabistan ile imzalad��� “petrol kar��l��� güvenlik” z�mni anla�mas�n� ortadan kald�rd�.
A�ustos ay� sonlar�nda Prens Sultan Hava Üssü'ndeki geli�mi� hava savunma sistemlerini geri çekmesi, ABD’nin bölge enerji kaynaklar�n�n güvenli�i için üstlendi�i garantörlük rolündeki azalmay� gösteren en kritik geli�me. Zira ba�kent Riyad’�n 115 km güneydo�usundaki bu savunma sistemleri, 2019 y�l� Eylül ay� ortalar�nda, Yemen kaynakl� oldu�u iddia edilen ARAMCO sald�r�lar� sonras�nda konu�land�r�lm��t�. Bu tarihte Suudi Arabistan ülke tarihinin en büyük sald�r�lar�ndan birine maruz kalm��, ülke petrol üretiminin yar�s� ve küresel üretimin yüzde be�i devre d��� kalm��t�.
Suudi Arabistan, Trump yönetimiyle elde etti�i yak�nl�k sayesinde geli�mi� ABD hava savunma sistemlerini petrol endüstrisinin kalbini korumak için bu bölgeye konu�land�r�lmas�n� sa�lam�� ve bu sayede ülke petrol üretim ve ticaretine yönelik olas� sald�r�lar� cayd�rmak istemi�ti. Bugün Suudi petrol endüstrisinin en zay�f halkas� olarak da an�lan ve Riyad’a çok yak�n bir mesafede bulunan Abkayk ve Hureys petrol rafine ve üretim alanlar� hava savunmas�ndan mahrum kalm�� durumda. Bölgedeki hava savunma sistemlerinin devre d��� kalmas�yla, uzun süredir devam eden, Yemen kaynakl� balistik füze ve drone sald�r�lar� Suudi petrol endüstrisinin güvenli�i için daha büyük bir endi�e kayna�� haline gelecektir.
Suudilerin ABD ile ili�kilerindeki zay�flamay� tersine çevirme çabalar�
Suudi yönetimi 2010’lu y�llardan itibaren ABD’nin bölge güvenli�ine ilgisindeki azalman�n somutla�maya ba�lamas�yla bunu tersine çevirmek ad�na büyük çaba sarf etti. Trump yönetiminin ticaret ve finansal araçlar� önceleyen yakla��m� ABD-Suudi ili�kilerinde k�smi bir iyile�meyi ortaya ç�karm��t�. Bu dönemde Suudi Arabistan yüz milyarlarca dolarl�k anla�malara imza atarak ABD yönetimini yat��t�rmaya ve Riyad-Washington aras�ndaki ili�kileri eski seviyesine ç�karmaya u�ra�t�. Ayn� zamanda ABD’nin tan�mlad��� bölgesel statükoya sahip ç�kma ad�na ABD büyükelçili�inin Kudüs’e ta��nmas�na ve Birle�ik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn gibi Körfez ülkelerinin �srail’le normalle�melerine z�mni olarak destek verdi.
Her ne kadar Riyad yönetimi ABD ile ili�kileri onarma konusunda büyük gayret sarf etse de bu dönemde ili�kilerdeki gerilimi art�ran oldukça önemli geli�meler de ya�and�. Gazeteci Cemal Ka��kç�’n�n �stanbul’daki Suudi Arabistan Ba�konsoloslu�unda öldürülmesi, Yemen sava�� ve sava��n yol açt��� insani kriz manzaralar� -her ne kadar Trump ile Veliaht Prens Muhammed bin Selman aras�ndaki ili�kiler s�cak seyretse de- Washington’daki Suudi alg�s�n� önemli ölçüde kötü etkiledi. Trump’�n ba�kanl�k seçimlerini kaybetmesi sadece nevi �ahs�na münhas�r yöntemlerle Riyad’la iyi ili�kiler kurmay� becerebilen bir ABD ba�kan�n�n görevinin sona ermesi de�ildi. Bu geli�me ayn� zamanda ABD Kongresi ve Senatosundaki Suudi dostu üyelerin de say�s�n� önemli ölçüde azaltt�. Yani son dönemde Washington’daki Suudi kar��tlar�n�n elleri epey güçlendi.
ABD’nin Körfez güvenli�indeki rolünü azaltama konusundaki kararl�l���
Joe Biden’�n ba�kanl�k koltu�una oturmas�yla ABD’nin Orta Do�u ilgisindeki azalman�n daha da h�zland��� ve ABD’nin Asya-Pasifik bölgesine yönelik önceliklerinin güçlendi�i bir sürece �ahit olduk. Bugün ABD’li karar vericilerin, Asya-Pasifik bölgesine yönelik yeniden konu�lanma politikas�n� ülkenin en önemli önceli�i olarak kabul etti�ini ve askeri kaynaklar�n� Çin’i çevrelemek için seferber etme konusunda son derece kararl� olduklar�n� söyleyebiliriz.
ABD’nin Afganistan ve Irak’tan askerlerini, Suudi Arabistan’daki hava savunma sistemlerini çekmesi ve Washington-Riyad hatt�nda gerilimi t�rmand�racak bilgilerin ortaya ç�kma ihtimaline ra�men 11 Eylül olaylar�na dair gizli belgelerin yay�nlanmaya ba�lanmas� ABD’nin bu karal�l���n� göstermesi bak�m�ndan önemli. Asl�nda bu kararl�l��� “Orta Do�u’yu �ranl� dü�manlar�n�zla payla�mal�s�n�z” demek suretiyle en net ifade eden Obama olmu�tu.
Bugün bakt���m�zda ABD-Suudi ili�kilerinin geri döndürülemez �ekilde zay�flad���n� söyleyebiliriz. Hava savunma sistemlerinin geri çekilmesinin ve 11 Eylül sald�r�lar�na ili�kin gizli belgelerin yay�nlanmaya ba�lanmas�n�n ABD’nin Afganistan’dan çekilmesine müteakip gerçekle�mi� olmas� bu aç�dan mühim. Nitekim uzun süredir Körfez’deki ABD müttefiki rejimler “zaman� geldi�inde ABD’nin Körfez’den de çekilebilece�i” endi�esiyle kar�� kar��yalar. Bu ya�ananlar ise ABD’nin yava� yava� bölgeden çekildi�ini göstermek suretiyle bu endi�eyi hakl� ç�kar�yor.
Özellikle 11 Eylül olaylar�na ili�kin gizli belgelerin yay�nlanmaya ba�lamas� önümüzdeki günlerde gerilimin dozunu art�rabilecek bir potansiyel ta��yor. �lk yay�nlanan belgelerde sald�r�ya kat�lan iki Suudi vatanda��na Suudi konsoloslu�unda “üst düzey konuma” sahip bir ismin, tercümanl�k, seyahat, konaklama ve finansman konusunda destek sa�lad���n�n ortaya konulmas� gelecekte bu belgelerin yeni gerilimler üretebilece�ini gösteriyor. Son dönemde 11 Eylül olaylar�nda Suudi yönetimini sorumlu tutan ABD kamuoyunun ve ma�dur ailelerin Biden yönetimine bask�s�n�n artt���n� da söylemek mümkün.
Suudi Arabistan’daki rejimin güvenli�ini garanti eden ve rejimi uzun y�llar içerideki ve d��ar�daki tehditler kar��s�nda koruma konusunda fiili güvenlik garantileri sa�layan ABD’nin bu politikas� son dönemde köklü bir de�i�ime u�rad�. Suudi ARAMCO tesislerinin korunmas� için 2019 y�l�nda konu�land�r�lan hava savunma sistemlerinin geri çekilmesi ve 11 Eylül olaylar�na ili�kin gizli belgelerin yay�nlanmaya ba�lanmas� ABD’nin bu politika de�i�ikli�ini göstermesi açs�ndan kritik önemde. Bu durum ayn� zamanda Riyad yönetiminin Trump’�n ba�kanl�k dönemi boyunca ABD’yi yeniden ülkedeki rejimin güvenlik garantörü olmaya ikna etmek için sarf etti�i çabalar�n ba�ar�s�z oldu�unu da gösteriyor.
[Dr. Necmettin Acar Mardin Artuklu Üniversitesi �ktisadi ve �dari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas� �li�kiler bölümü ba�kan�d�r]
YAZARLAR
Prof.Dr.Abdullah KAHRAMAN
Covid-19 A��s� �zerinden Medeniyet ve Uygarl�k Fark� Devam�...
FOTO GALER�
Time Alem � 2015 Yasal uyar� : Sitemizdeki t�m yaz�, resim ve haberlerin her hakk� sakl�d�r. �zinsiz ve kaynak g�sterilmeden kullan�lmas� kesinlikle yasakt�r.