Libyalı Türklerin tarihi serüveni

Tarihi kayıtlarda Erdoğan ve Bahçeli’nin vurguladığı Köroğlu Türkleri, ‘Kuloğlu’ (Kouloughlis) olarak yer alıyor. Bugün Libya’da kendilerini Kuloğlu olarak tanımlayan 13 büyük aşiret var ve Türk soylu nüfus bir milyonu aşıyor.

Timealem Haber Merkezi / Şahmettin Balahorlu

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve MHP Lideri Devlet Bahçeli’nin, Libya’da yaklaşık 1 milyon ‘Köroğlu Türkü’nün etnik temizlik riskiyle karşı karşıya kaldığını açıklamasından sonra bu ülkedeki Türk varlığı merak konusu oldu. Tarihi kayıtlarda Köroğlu Türkleri, ‘Kuloğlu’ (Kouloughlis) olarak yer alıyor.

Bugün Libya’da kendilerini Kuloğlu olarak tanımlayan 13 büyük aşiret bulunurken, Köroğlu Derneği de ülkede faaliyet gösteriyor. Libya’daki Türk soylu nüfusun bir milyonu geçtiği belirtilirken, özellikle 500 bin nüfuslu Mısrata’da yaklaşık 300 bin Türk kökenlinin yaşadığı, tarihsel süreçte ise Türk varlığının Emevi dönemine kadar dayandığı ifade ediliyor. Libya’daki Türklerin varlığını araştıran Kütahya Dumlupınar Üniversitesi İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü Doktor Öğretim Üyesi Abdullah Erdem Taş, “Aslında Libya’ya Kuloğullarından önce gidip yerleşen Türk varlığı söz konusu. Kaynaklarda Kuzey Afrika’ya sefer düzenleyen İslam Orduları içinde ‘Uzlar’ tabiri geçiyor. ‘Uzlar’ın çok iyi ok attıkları ve savaşçı oldukları anlatılıyor” diye konuştu. Taş, sorularımızı şöyle yanıtladı:

İlk Türkler ne zaman yerleşti?

Endülüs Emevilerinin yıkılmasıyla Kuzey Afrika’daki Müslüman toplumlar sahipsiz kalıyor. Süreç içerisinde İspanyolların baskı ve saldırıları söz konusu. Libyalılar, 1486-1487’de Osmanlı’ya elçi yollayıp yardım istiyor. 2. Beyazıd, o sırada kardeşi Cem Sultan ile mücadele ediyor. 1500’lerin başında Kemal ve Piri Reis, yardıma giderek, bu toplulukları Kuzey Afrika kıyılarına taşımaya başlıyor. Ardından Barbaros kardeşler; Hızır ve Oruç reisler Batı Akdeniz’e seferlere başlıyorlar. Barbaros kardeşler Tunus ve Cezayir kıyılarına yerleşip İspanyol saldırılarına karşı koyuyorlar. Kuloğullarının Libya’daki varlıkları bu dönemde başlıyor.

Osmanlı döneminde neler yaşandı?

16.yüzyıldan itibaren Oruç ve Hızır Reis emrindeki Türk askeri, Trablus’a yerleşip, İspanyol saldırılarına direniyor. İspanyollar 1510’da Trablus Kalesi’ni ele geçirince, Müslümanlar kalenin 20 kilometre güneyine çekiliyorlar. Libyalılar, ikinci kez Osmanlı’ya yardım çağrısında bulunuyor. Çağrıya Kanuni Sultan Süleyman olumlu cevap verince, Arapça bilen Murat Ağa Libya’ya yollanıyor. Bu sırada Barbaros Hayrettin Paşa, Libya kıyılarındaki faaliyetlerini devam ettiriyor. Osmanlı ve yerli halk Tacura’da direniş merkezi oluşturuyor. 1551’e kadar mücadele sürüyor. Sonunda Kaptan-ı Derya Sinan Paşa, 120 parça gemi ve yüzlerce askeriyle 1551’de Trablus’u fethediyor.

Kuloğullarının kökleri nereler?

Libya’daki Türklerin sayısı 1551’den sonra hızla artıyor. İlk etapta 2 bin asker Trablus’a ulaşıyor. Gidenlerin çoğunu Çanakkale, İzmir, Muğla’daki Türkler oluşturuyor. Türk soylular Trablus ve çevresine yerleşiyor. Yeniçerilerin evlenmeleri yasak. Ancak 16 ve 17. yüzyıla gelindiğinde Yeniçeriler, bu ülkedeki kadınlarla evlenmeye başlıyor. Türk soylulardan doğan çocuklara Kuloğulları deniliyor.

Köroğlu telaffuzu nereden geliyor?

Yeniçeriler, karakollarda odalarda yaşıyordu. Yerel halk, ilk yerleşenlere Karakoğlu diyordu. Zaman içinde Köroğlu demeye başladılar. 18.yüzyılda Kuloğlu topluluğu, Libya’daki yönetimi ele geçirdi. Karamanlı Ahmet Paşa Vali olarak Libya’yı yönetti. Libya toprakları, Kuloğulları’nın yönetiminde Osmanlı’ya bağlı olsa da yarı müstakil bir devlet konumundaydı.

İtalyan işgalinde Türk subaylara destek verildi mi?

Kuloğullarının 1835 sonundaki nüfusu 60 bini geçiyordu. İtalyanlar, 1911’de Libya’ya asker çıkartınca Kuloğulları, Enver ve Mustafa Kemal Paşa’ya destek çıktılar. Bingazi, Derne hattında Osmanlı subaylarına Kuloğulları’nın yardımları söz konusu. Direnişin ilk teşkilatlanması Senusiler’in yanı sıra Kuloğulları tarafından hayata geçirildi.